Een safe space: een uitdrukking die hier en daar bekritiseerd wordt als modeterm. Tegelijkertijd een begrip dat veel mensen daadwerkelijk veiligheid garandeert. We spraken met Sonny Jermain, oprichter van Rainbow Anonymous, over het belang van safe spaces en hoe je eraan komt.
“Het voelde als een schoolreisje, iedereen was zo enthousiast!” Een groep van 25 volwassenen loopt door een tentoonstelling van het Amsterdam Museum. Wat je ziet: 25 mensen die geïnteresseerd zijn in de Nederlandse geschiedenis en die hier en daar kritisch zijn op de monarchie. Wat je niet ziet: alle 25 leden van de groep zijn gevlucht uit hun Afrikaanse geboorteland, omdat ze onderdeel uitmaken van de LHBT+-community. De initiatiefnemer van deze groep, die Rainbow Anonymous heet, is Sonny Jermain. Hij vertelt ons: “Deze groep is opgericht om mensen te verbinden. We hebben een gedeelde geschiedenis en het is waardevol om die te delen. Dat zorgt voor een gevoel van veiligheid.”
Beeld Martijn Gijsbertsen
Kast gemaakt van glas
Die veiligheid is niet vanzelfsprekend, voor geen enkele persoon die zich bij Rainbow Anonymous heeft aangesloten. Ook niet voor Sonny Jermain. “Ik kom uit Zimbabwe. Daar is het gebruikelijk dat de landelijke kranten mensen uit de LHBT+-gemeenschap exposen. Daarom zijn ze naar ons op jacht. Er heeft een keer een lijst in de krant gestaan met 100 namen van mensen die ervan ‘verdacht werden’ LHBT+ te zijn. Er wordt bij zo’n lijst geen verhaal verteld. Het belangrijkste nieuws is dat de mensen op de lijst LHBT+ zijn.” Het gevaar om uit de kast getrokken te worden, door bekenden, de media, of zelfs door spionnen die ingezet worden door de regering, zorgt ervoor dat het aantal mensen dat openlijk LHBT+ is, in Zimbabwe volgens Jermain belachelijk klein is. Waarom hij wel open durft te zijn over zijn seksualiteit? “Heel simpel. Voor mij is de kast gemaakt van glas: mensen kijken er doorheen. Ik heb dus niet echt een andere optie dan er open over te zijn.” Het zorgt ervoor dat hij al op zeer vroege leeftijd weet dat er een moment zal komen dat hij het land moet ontvluchten. Wanneer hij zijn 30e verjaardag viert maakt hij de balans op: veel van zijn kennissen zijn dat jaar exposed door de media en opgepakt. Ook voor hem wordt het risico steeds groter. Hij geeft zichzelf nog 90 dagen in Zimbabwe, het worden er uiteindelijk 60.
Beeld Martijn Gijsbertsen
Balanceer-act
Jermain besluit naar Nederland te vluchten; maar vlak voor het zo ver is, ontdekt hij dat hij hiv heeft. Hij vindt snel de goede zorg. Veel meer informatie kan hij er niet over geven. “Ik kan niet vertellen hoe het me is gelukt om toegang tot hiv-zorg te krijgen, want de manier waarop ik die goede zorg heb gevonden, is geheim. Dat wil ik voor alle mensen uit de gemeenschap in Zimbabwe die na mij komen zo houden.” Het benadrukt de manier waarop LHBT+-personen in Zimbabwe moeten leven. Het is een balenceer-act tussen het leven op de manier zoals zij willen en het leven op de manier die de mensen om hen heen tolereren. Deze act duurt voort als Jermain in december 2018 in Nederland arriveert. Wanneer hij om middernacht in Ter Apel is om zijn asielaanvraag in te dienen, wordt hem al snel gevraagd of hij gay is – door mede-vluchtelingen. “Dat was letterlijk omdat ik in een rij lipbalsem op m’n lippen deed. De mensen die het me vroegen, spraken daarna onderling in een taal die ik niet begreep. Maar het was duidelijk dat ze me veroordeelden.” Het goede nieuws: ook in Nederland vindt hij in het ziekenhuis meteen de passende zorg voor zijn hiv. En Jermain krijgt een plek toegewezen in een asielzoekerscentrum.
Beeld Martijn Gijsbertsen
Buddyproject
Van daaruit richt hij Rainbow Anonymous op, waarmee hij dus maanden later in het Amsterdam Museum een tentoonstelling bezoekt. Dat is tot nu toe Jermains favoriete activiteit met de mensen van Rainbow Anonymous, maar het begon veel ingetogener. “We zijn gestart als een WhatsApp-groep met vier mensen uit de community, met als doel: samenkomen. Het is belangrijk om mensen uit je gemeenschap te kennen. Juist wanneer je in een omgeving woont waar je weinig mensen kent. Het geeft een gevoel van erbij horen.” Steeds meer mensen melden zich aan voor de groepsapp en de groep wordt steeds groter. Inmiddels telt Rainbow Anonymous 110 leden. Lang niet zo anonymous meer dus. “We organiseren maandelijkse bijeenkomsten en Queer African Movie Nights. Dan neem ik contact op met de producers van de films en vraag ze of we het materiaal gratis mogen gebruiken voor onze filmavonden. Dat is tot nu toe altijd nog gelukt.” Het belang van bijeenkomsten is groot, maar de initiatieven voor LHBT+-mensen die op de vlucht zijn, zijn niet vanzelfsprekend. Jermain: “Ik zeg weleens: ‘Safe spaces bouwen zichzelf niet’. Ik vind het persoonlijk frappant dat onze voorgangers hier geen werk van gemaakt hebben. Gelukkig heb ik goed contact met COC Nederland, met name in Amsterdam en Eindhoven. Daar komen we vaak samen en ik doe veel vrijwilligerswerk voor hen. Ook zijn we bezig met een subsidie-aanvraag voor een buddyproject. Het zou geweldig zijn als we uiteindelijk voor alle LHBT+-personen die vluchten uit het continent Afrika een buddy kunnen regelen. Een buddy is iemand met een verblijfsstatus die in dezelfde regio in Nederland woont. Op die manier zouden we heel veel kleine safe spaces kunnen bouwen. De groep is namelijk niet van mij, maar van ons allemaal.”
Met de angst aan de haal
De laatste vraag is of Jermain in zijn leven weleens angst heeft gevoeld. Hij zet grote ogen op. Angst? Absoluut niet. Natuurlijk ben ik me bewust van het gevaar, toen ik nog in Zimbabwe woonde, en nog steeds. Maar angst kan ik niet binnenlaten, want dan gaan mijn tegenstanders ermee aan de haal. Zij kunnen het tegen me gebruiken. Nee: er ligt voor ons als LHBT+-gemeenschap een enorme taak. Er is geen mensenrecht dat is verkregen door een andere groep dan de groep wiens rechten ter discussie staan. Als we ons door angst laten regeren, komen de rechten waar we op uit zijn er nooit. Dat kan ik me niet laten gebeuren.”
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #44.
Tekst Sander Heithuis Beeld Martijn Gijsbertsen
