Het oestrogeen-hormoon wordt bij vrouwen grotendeels afgegeven door de eierstokken. Deze hormonen beschermen het hart, de botten en het brein en spelen een rol bij wel 300 processen in het lichaam. Helaas nemen deze belangrijke hormonen in de overgangsperiode af, wat allerlei gevolgen heeft. Opvliegers zijn een bekende, maar (te) weinig oestrogeen kan tientallen andere symptomen opwekken, waaronder gewichtstoename, vermoeidheid, slapeloosheid en vaginale droogheid.
Dorenda van Dijken (63) is gynaecoloog en houdt zich al meer dan 25 jaar bezig met de overgang. Dorenda werkt in het OLVG en is sinds 2015 voorzitter van de Dutch Menopause Society. In 2020 heeft ze binnen het OLVG de eerste Nederlandse MOPP (Multidisciplinaire overgangsproblematiek-poli) voor complexe menopauze-zorg opgericht.
Menopauze en overgang
Dorenda legt uit: “De woorden menopauze en overgang worden nogal eens door elkaar gebruikt. De peri-menopauze is een periode van drie tot vijf jaar waarin je nog menstrueert maar je al veranderingen in je lichaam kunt opmerken, doordat er hormoonschommelingen plaatsvinden. Je cyclus kan veranderen, je kunt klachten krijgen. Bij de meeste vrouwen begint de overgangsperiode rond hun 45e. De menopauze zelf is feitelijk maar één dag: de laatste dag dat je menstrueert. Die vindt gemiddeld plaats als vrouwen 51 jaar zijn. En dan komt er nog een periode van een jaar of drie, die we de post-menopauze noemen. Deze fases bij elkaar noemen we de overgang. Er zijn vrouwen die nergens last van hebben en vrouwen die ontzettend veel klachten hebben, zoals opvliegers, stemmingswisselingen, gejaagdheid, slapeloosheid, pijn aan gewrichten, concentratie- of geheugenverlies. De gemiddelde duur van overgangsklachten is in totaal twee tot tien jaar.”
Foto Linelle Deunk
Burn-out
“Je kunt dus overgangsklachten hebben terwijl je nog menstrueert. Er zijn vrouwen en zelfs zorgprofessionals die zich dat niet realiseren. Daardoor worden overgangsklachten soms aangezien voor een depressie of een burn-out. Meestal bij vrouwen die een druk leven hebben. Je bent eind veertig, hebt misschien kinderen, een baan en een sociaal leven te onderhouden. Dus er wordt al snel aan een burn-out gedacht. De symptomen lijken ook op elkaar. In andere landens het veel gewoner dat vrouwen zich met enige regelmaat bij een gynaecoloog laten checken; dan komt dit soort onderwerpen ook sneller aan het licht. In ons zorgsysteem ga je eerst naar de huisarts.”
Vergelijkbare symptomen
“Als je voor je 40e stopt met menstrueren, dan kunnen we een bloedonderzoek doen om naar je hormoonspiegel te kijken. Daarmee kunnen we zien of je inderdaad in de overgang bent. De overgang is voor je 40e niet natuurlijk, maar komt bij 1 % van de vrouwen wel voor. Eenmaal in de ‘normale’ overgangsleeftijd heeft dat bloedonderzoek geen zin meer. De waarde van de hormonen in je bloed zegt eigenlijk niks over je overgang of de mate en de duur van klachten die je hebt of zult hebben. De enige reden om na je 40e nog het bloed te onderzoeken, is wanneer de vrouw een kinderwens heeft, om te kijken of iemand nog vruchtbaar is of om na te gaan of iemand schildklierproblemen heeft. Want dit kan vergelijkbare symptomen geven als de overgang, bijvoorbeeld opvliegers en nachtelijk zweten.”
Angst
“De vermindering van oestrogeen in het bloed kan klachten geven en het brengt risico’s met zich mee, want oestrogeen beschermt het hart, de botten en het brein. Vroeger werden we natuurlijk lang niet zo oud als tegenwoordig, dus hebben we nu meer met de gevolgen van de overgang te maken. In de jaren negentig kreeg je hormoontherapie als je klachten had door de afname van oestrogeen, en daar deden vrouwen het goed op. Het werkte als een tierelier. In Amerika hebben ze in die periode een proef gedaan met synthetische hormonen, die wij in Nederland niet gebruiken, om te kijken of dit een postitief effect zou hebben op de gezondheid van vrouwen vanaf een jaar of zestig. In de onderzoeksgroep bleek dat er per 1200 vrouwen 1 vrouw was die borstkanker kreeg. Een journalist heeft toen naar buiten gebracht dat er 26 keer meer kans is op borstkanker bij hormoontherapie. Dat klopt statistisch helemaal niet, maar het heeft wél wereldwijd de voorpagina’s gehaald. Vrouwen hebben tot op de dag van vandaag de angst dat ze door hormoontherapie borstkanker kunnen krijgen. Dat is zo jammer, want veel vrouwen hebben er juist baat bij.”
Foto Linelle Deunk
Calvinistisch landje
“Door de proef en het – onterechte – schandaal in Amerika is het voorschrijven van en de nascholing in hormoontherapie stil komen te liggen. Vooral in Nederland is er bijna niks meer mee gedaan. Daardoor weten veel medisch specialisten niet veel over hormoontherapie. Daar komt bij dat we een calvinistisch landje zijn; we waren bijvoorbeeld ook een van de laatste die pijnbestrijding bij bevallingen gingen toepassen. En er wordt bijna niet gesproken over de overgang in ons land. Vrouwen schamen zich ervoor, hebben het er niet graag over. Laatst had ik een gesprek met een patiënte die zo blij is met de hormoontherapie. Ze heeft haar energie weer terug, voelt zich na jaren weer goed. Ze vertelde dat zij in haar vriendinnenclub van zestien vrouwen de enige is met klachten. Nou, dat kan dus gewoon niet! Het wordt verzwegen. Ik zeg altijd tegen vrouwen: luister naar je lichaam! Je voelt het zelf als er iets niet klopt, als er iets verandert in je lichaam. Je kunt een afspraak maken met je huisarts of met een verpleegkundig consulente van de VVOC (Vereniging Verpleegkundig Overgangsconsulenten). Wees niet bang om het erover te hebben, om advies te vragen.”
Code overgang
“Vrouwen zouden hun klachten vaker moeten melden en medisch professionals kunnen er op hun beurt vaker naar vragen. Bedrijfsartsen krijgen regelmatig te maken met vrouwen van in de veertig die allerlei vage klachten hebben en niet meer goed kunnen werken. Ze zijn moe, kunnen zich niet concentreren. De kans is groot dat dit met de overgang te maken heeft. Dit is ook onderzocht; er is een hoger verzuim bij vrouwen van een bepaalde leeftijd. Maar de ‘code overgang’ bij bedrijfsartsen in Nederland ligt op slechts 2%. Dat klopt natuurlijk niet. We hebben een Standpunt geschreven dat is aangenomen door de Beroepsvereniging van Bedrijfsartsen, de NVAB. Dit gaat binnenkort in gebruik en dan worden overgangsklachten hopelijk sneller herkend. We proberen ook breder aandacht te vragen voor dit onderwerp. Zo hebben we vorig jaar een rondetafelgesprek gehouden bij de Tweede Kamer. Helaas wordt de overgang vaak niet gezien als een serieus probleem, terwijl het dat voor een groep vrouwen wél is.”
Foto Linelle Deunk
Gezond ouder worden, ook met hiv
“Als je naar de veertig gaat als vrouw, is het extra belangrijk om op je gezondheid te gaan letten. Dat oestrogeen gaat nou eenmaal afnemen, dus moet je extra goed voor jezelf gaan zorgen. Blijf of ga bewegen, eet extra gezond, matig alcoholgebruik, stop met roken en slaap voldoende. Een groep vrouwen met hiv heeft ondergewicht, waardoor ze een groter risico lopen op bontontkalking. Dit risico wordt groter door de afname van oestrogeen in de overgang. Voor deze vrouwen kan hormoontherapie echt een aanrader zijn. Zij zouden zelfs op jongere leeftijd hormoontherapie kunnen overwegen ter voorkoming van botontkalking. Hormoontherapie en hiv-medicatie hebben geen invloed op elkaar, dus dat kan veilig gecombineerd worden. Er is lange tijd geen aandacht geweest voor gezond ouder worden voor vrouwen met hiv; de nadruk lag op het aanpakken van de ziekte zelf. Maar nu de hiv-medicatie zo goed is en je net als andere vrouwen oud kunt worden, moeten we hier wel aandacht aan gaan schenken.”
Zorg op maat
“Een aantal jaar geleden besefte ik dat ik vrouwen soms moest doorverwijzen naar een of meerdere collega’s, een neuroloog, internist, seksuoloog, psychiater of cardioloog. Maar veel symptomen en aandoeningen zijn met elkaar verbonden: slaapstoornissen zijn bijvoorbeeld van invloed op de psyche, hormonen hebben invloed op hart- en vaatziekten. We hebben binnen het OLVG veel expertise in huis, alle specialisten weten iets over de overgang binnen hun vakgebied. Het leek me logisch om met al deze specialisten om de tafel te gaan zitten om samen naar bepaalde casussen te kijken. We bespraken bepaalde patiënten met elkaar en daaruit is de MOPP onstaan. Per vrouw stellen we een team samen dat passend is bij de klachten. Bijvoorbeeld een psycholoog/ seksuoloog, een gespecialiseerd menopauze-verpleegkundige en een gynaecoloog. Door verschillende diciplines bij elkaar te brengen, kunnen we vrouwen goed helpen. We bieden zorg op maat.”
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #39.
Tekst Charlot Spoorenberg Linelle Deunk
