Zo kan het ook

Hiv in Portugal

Portugal heeft iets meer dan 10 miljoen inwoners, tegen zo’n 17,5 miljoen in Nederland. Met ongeveer 40.000 mensen die met hiv leven, ligt het percentage van mensen met hiv in Portugal bijna vier keer hoger dan in Nederland.

Historisch gezien was de hiv-epidemie in Portugal een van de ergste in de EU. In vergelijking met Nederland waren er veel meer heteromannen geïnfecteerd dan homomannen. In de loop van de tijd infecteerden zich dus in Portugal meer vrouwen dan in bijvoorbeeld Nederland. Een van de oorzaken hiervoor is de terugkeer in de jaren zestig en zeventig van Portugese, in West-Afrika geïnfecteerde soldaten – het virus kwam in Afrika al in de jaren zestig en zeventig voor. Daarnaast zorgde het intraveneuze gebruik van drugs, voornamelijk heroïne, ook voor een toename in hiv-gevallen. Geschat wordt dat in de jaren tachtig een op de honderd Portugezen te maken had met een problematische heroïneverslaving. In de jaren negentig was de levensstandaard in het Zuid-Europese land laag en de universele toegang tot gezondheidsdiensten was, met name voor drugsgebruikers en migranten, onvoldoende. Dit leidde tot een hoge incidentie van hiv en tuberculose.

In 2001 decriminaliseerde Portugal drugs voor persoonlijk gebruik, waardoor het landschap van strafrechtelijke vervolging veranderde in een aanpak op het gebied van de volksgezondheid. Bovendien heeft de Portugese regering prioriteit gegeven aan een holistische benadering van de integratie van mensen met een migratieachtergrond, inclusief het verbeteren van de toegang tot gezondheidszorg. Een andere belangrijke vooruitgang is de actieve betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld bij de hiv-respons. Door diensten op maat aan te bieden voor diverse groepen is het gezondheidszorgsysteem dichter bij de mensen komen te staan. Dit heeft geleid tot een halvering van het aantal nieuwe hiv-infecties tussen 2007 en 2016.

Zoals we in eerdere artikelen in ons dossier Lost to Care beschreven, stelt UNAIDS het doel om tegen 2030 de waardes van het zogenaamde zorg-continuüm op 95-95-95 te krijgen (tot 2020 was dit 90-90-90). Wat betekent dit? UNAIDS heeft berekend dat de hiv-epidemie kan worden gestopt als 95% van de mensen met hiv wordt gediagnosticeerd, als van hen 95% een behandeling krijgt, en als daarvan bij 95% hiv niet meer meetbaar is. Met 93-93-96 heeft Nederland de UNAIDS-doelen in het zorg-continuuüm al bijna bereikt, terwijl in Portugal de resultaten op 92-87-90 liggen. Portugal loopt dus iets achter in het aanpakken van hiv, wat niet verbazingwekkend is, gezien de historische grootte en complexiteit van de epidemie daar.

Late diagnoses

De infectiecijfers dalen dus, maar mensen laten zich nog steeds te laat testen: Portugal heeft een van de hoogste percentages in Europa voor late diagnoses. Dat betekent dat mensen al ziek zijn voordat ze hun diagnose krijgen. Dat is niet goed voor hun eigen gezondheid, bovendien kunnen ze het virus overdragen aan anderen. Een one-size-fits-all-benadering om mensen aan te sporen zich te laten testen werkt niet met zo’n diverse groep mensen als waar men in Portugal mee te maken heeft. Daarom hebben hiv-test- en gezondheidsorganisaties zich zo ontwikkeld dat ze duidelijk kijken naar de behoeften van de verschillende groepen mensen voor wie ze werken, dat wil zeggen drugsgebruikers, mensen met een migratieachtergrond, sekswerkers, gedetineerden en mannen die seks hebben met mannen.

Een one-size-fits-all-benadering werkt niet bij een diverse groep mensen

Het betrekken van maatschappelijke organisaties als integraal onderdeel van de hiv-respons in Portugal zorgt ervoor dat achtergestelde mensen in contact komen met hiv-behandelcentra en dat is een van de redenen voor de afname de laatste jaren van nieuwe hiv-infecties in het land. hello gorgeous sprak met community-werkers in Portugal om inzicht te krijgen in de oorzaken van het succes van het land in het afgelopen decennium.

Oplossing

Grupo de Activistas em Tratamentos (GAT, ‘Activisten in Behandelingen’) is een maatschappelijke organisatie die in 2001 is opgericht. Het uitgangspunt van GAT is dat mensen met hiv niet langer als het probleem, maar als de oplossing gezien moesten worden. GAT begon met werkzaamheden op het niveau van belangenbehartiging, maar zette tegelijkertijd community-diensten-centra op. De gezondheidszorg was niet toegankelijk voor bepaalde groepen die GAT prioriteitsgroepen noemt; trans vrouwen, drugsgebruikers, mannen die seks hebben met mannen en sekswerkers. GAT richtte zich op het, via peers, actief bereiken van deze mensen.

Espaço Intendente

Een van de door GAT opgerichte centra is Espaço Intendente, dat zich richt op sekswerkers en hun klanten, trans mensen, migranten en daklozen. Sofia Pinto, de coördinator, vertelt dat het centrum met ervaringsdeskundige medewerkers werkt. “Cliënten van het centrum die positief worden getest, krijgen zo snel mogelijk toegang tot behandeling, vaak onder begeleiding van een maatschappelijk werker. Veel van de bezoekers met een eerdere hiv-diagnose krijgen steun bij de aansluiting op de gezondheidszorg, bijvoorbeeld degenen die in een ander land met de behandeling zijn begonnen en deze willen hervatten.”

Voor Espaço Intendente is het belangrijk dat mensen met hiv autonoom worden in het omgaan met hun aandoening. “Naast juridische bijstand zorgt het centrum voor begeleiding bij de eerste ziekenhuisafspraak, zodat cliënten wegwijs worden in het systeem. Ook wordt er emotionele steun verleend. In andere gevallen werkt het centrum samen met apotheken, zodat medicijnen in het centrum kunnen worden opgehaald of kunnen worden thuisbezorgd.” Sofia is ervan overtuigd dat deze ‘kleine’ stappen samen zorgen voor succes bij het koppelen aan en vasthouden van mensen in hiv-zorg.

Checkpoint LX

Voor de mannen die seks hebben met mannen populatie was GAT er zeker van dat in Lissabon een gespecialiseerd centrum moest worden geopend. Ondanks de vooruitgang op het gebied van testen en behandeling was het aantal positieve gevallen bij homo’s nog steeds zeer hoog in vergelijking met andere groepen. In 2011 opende GAT Checkpoint LX, een dienstencentrum voor mannen die seks hebben met mannen. Het is gespecialiseerd in zorg op seksueel gebied en João Brito is er al tien jaar coördinator. 

Peer-to-peer-zorg

“De eerste stap van Checkpoint LX was het samenstellen van een team van homomannen om hiv-screening te bieden. Maar bijna net zo belangrijk was het om ervoor te zorgen dat er geen vooroordelen waren ten aanzien van de seksualiteit van de mannen die het centrum bezochten”, zegt João. De peer-support gaat verder dan het screeningsconsult. De cliënt die positief test op hiv wordt bij de eerste afspraak in het ziekenhuis vergezeld door een peer van het centrum − een optie die de meeste mensen op prijs stellen. Volgens João was de betrokkenheid van partners uit de gemeenschap ook van essentieel belang voor het succes van het centrum in de homo-gemeenschap: “Wij zitten in een voor de homogemeenschap historische wijk, en we hebben de bars, sauna’s, disco’s en organisatoren van evenementen betrokken bij de strategie om Checkpoint LX bekend te maken, en om samen te werken als activisten.”

De betrokkenheid van partners uit de gemeenschap was van essentieel belang

Het bewijs dat Checkpoint LX mensen blijft bedienen die geen gebruik maken van de reguliere zorg, is het percentage cliënten dat niet staat ingeschreven bij de nationale gezondheidsdienst: ongeveer 20%. De manier waarop de GAT-activisten het systeem kennen en ermee werken, zien zij als een belangrijk aspect om de toegang tot hiv-behandeling te vergemakkelijken voor mensen die niet verzekerd zijn. Anders zouden die door het overheidssysteem zelf van hun rechten worden beroofd, zonder toegang tot informatie of behandeling.

Samenwerking

Tegelijk met de opening van Checkpoint LX werd in samenwerking met de Universiteit van Porto een cohortstudie gestart, het Lisbon MSM Cohort, met als doel het aantal hiv-infecties en de oorzaken daarvan in de loop van de tijd te meten. Door een epidemiologische analyse van de verzamelde gegevens kan GAT de zorgverlening aan zijn cliënten verbeteren en concrete gegevens voorleggen aan de officiële instanties die hun activiteiten financieren.

Op nationaal niveau wordt Checkpoint LX als een belangrijke partner beschouwd, maar ook op internationaal niveau worden ze geprezen door het Amerikaanse Centers for Disease Control en de World Health Organisation, die Checkpoint LX een innoverende dienst noemen. João: “Deze erkenning is een grote aanmoediging voor ons werk en inspireert ons zonder twijfel om in de toekomst antwoorden te vinden voor problemen die we tegenkomen.”