Sommigen mensen werken heel hard aan hun vriendschappen; anderen zijn ontspannener en laten ze gewoon gebeuren … Of niet. Die laatsten leven liever als eenling en willen niet meer dan het broodnodige contact met mensen hebben.
Hoe zit het eigenlijk met degenen onder ons die geen (goede) vrienden hebben? Is dat erg?
Mensen zijn er in alle soorten en maten: ze kunnen behoeftig zijn, overdreven gevoelig, worden makkelijk boos, zijn geobsedeerd zijn door roddels, enzovoort. Wat is er zo erg aan het kiezen van een eigen leven? Zoals Marlene Dietrich eens zei: “I want to be alone!” Een lone wolf is iemand die het liefst alleen is en van zijn eigen gezelschap geniet. De meeste uitdrukkingen voor dit soort mensen zijn echter niet zo positief: kluizenaar, eenling, buitenstaander, paria.
Eenzaam of alleen
Er is onderscheid tussen alleen of geïsoleerd zijn en eenzaam zijn. Sommige mensen zijn liever alleen; ze gedijen erop. Maar er zijn ook mensen die niet uit vrije wil, maar vanwege omstandigheden geïsoleerd zijn. Mensen op het platteland hebben bijvoorbeeld minder mogelijkheden voor sociale interactie dan mensen in een stad. Of je bent je vrienden kwijt omdat je ouder wordt en je vrienden er niet meer zijn. Of omdat je gestigmatiseerd bent geweest. Dit kan ook in steden gebeuren, terwijl je tussen heel wat mensen woont.
Anders ligt het bij eenzaamheid: in dat geval ben je niet fysiek gescheiden van mensen. Eenzaamheid is het leed dat optreedt wanneer de werkelijke relaties van iemand niet overeenkomen met het soort relaties dat hij of zij eigenlijk wil hebben. Met andere woorden: eenzame mensen zijn ontevreden over hun relaties en verlangen naar een andere invulling daarvan. Eenzaamheid is daarom complexer dan isolement. Mensen kunnen eenzaam zijn, zelfs als ze worden omringd door een heleboel mensen.
Net zo slecht als roken
Uit onderzoek weten we dat zowel isolatie als eenzaamheid kan bijdragen aan een slechtere lichamelijke en geestelijke gezondheid. Isolatie scheidt mensen immers van voorzieningen die iemands gezondheid en welzijn ten goede zouden komen. Dit kan worden opgelost door deze voorzieningen bij de mensen, of de mensen bij de voorzieningen te krijgen. Bijvoorbeeld een bezorgdienst van de apotheek.
“Eenzaamheid is het leed dat optreedt wanneer de werkelijke relaties van iemand niet overeenkomen met het soort relaties dat hij of zij eigenlijk wil hebben”
Maar bij eenzaamheid is de oplossing lastiger. Er zijn eenzame mensen onder ons, maar we kunnen niet weten of ze eenzaam zijn. En dat is zorgelijk, omdat is aangetoond dat eenzame mensen een verhoogd risico hebben op hart- en vaatziekten, dementie en diabetes. Ze lopen ook meer risico om alcohol, tabak en drugs te gebruiken en minder te bewegen. Er wordt wel gezegd voor iedereen dat eenzaamheid net zo slecht kan zijn voor je gezondheid als het roken van 15 sigaretten per dag. Eenzame mensen ervaren meer depressies en angstgevoelens. En: hoe ouder we worden, hoe groter de gevolgen zijn.
Intersectioneel stigma
Mensen met hiv lopen meer risico op isolatie en eenzaamheid, vooral naarmate ze ouder worden. Voor long term survivors die een dagje ouder worden, kan dit te wijten zijn aan het feit dat veel van hun vrienden niet langer bij ze zijn. Stigma is zelf ook een belangrijke factor die bijdraagt aan isolatie en eenzaamheid. Stigma is soms een reden om naar een (grotere) stad te verhuizen – en geïsoleerd van familie en vrienden te raken. Stigma kan ook tot gevolg hebben dat je wordt gemeden door anderen – dan is isolatie geen keus.
Intersectioneel stigma (het ervaren van meerdere types stigma tegelijk die elkaar versterken: hiv-positief zijn, LHBT+ zijn, ouder zijn) maakt het moeilijk voor geïsoleerde mensen met hiv om relaties op te bouwen, wat de gezondheid geen goed doet, omdat het opbouwen van relaties tussen mensen met hiv juist effectief is om hun kwaliteit van leven te verbeteren. De stigma’s die hiermee gepaard gaan, werken samen om de kans te vergroten dat mensen met hiv eenzaam zijn en op hun beurt slechtere gezondheidsgevolgen krijgen. Een studie toonde aan dat mensen met hiv die sociaal geïsoleerd, of eenzaam zijn of op zichzelf wonen, met 30% meer kans op voortijdig overlijden. In feite triggert eenzaamheid reacties van het immuunsysteem in het lichaam die ontstekingen veroorzaken en die vervolgens verdere schade aanrichten.
Illustratie Corinne de Korver
Corona maakt het nóg erger
De coronacrisis vereist dat we ons isoleren om onze gezondheid te beschermen. Maar gezien de negatieve gevolgen op de gezondheid van isolatie, kunnen we ons afvragen welke gezondheidskosten social distancing meebrengt. Sinds maart vorig jaar melden mensen meer symptomen van angst en depressie, en is er een aanzienlijke toename van het gebruik van alcohol en drugs. De afwezigheid van fysieke sociale interacties tussen mensen vergroot het gevoel van isolement, wat op zijn beurt angststoornissen verergert.
In een interview in POZ Magazine legde dr. David Fawcett onlangs uit dat corona een trigger kan zijn voor vooral long term survivors. Sommige mensen herinneren zich nog levendig dat aids een doodvonnis was en het opvolgen van (volksgezondheids)adviezen om condooms te gebruiken een beslissing van leven of dood was. Coronasceptici die volksgezondheidsmaatregelen voor corona negeren, zoals fysieke afstand nemen of het dragen van mondmaskers, vergroten die terugkeer naar onzekere tijden.
Fawcett raadt aan om regelmatig contact met mensen in de dagelijkse routine op te nemen. Mensen kunnen bijvoorbeeld elke week op een vaste dag videogesprekken met vrienden opzetten. Op deze manier hebben ze iets om naar uit te kijken. Hij stelt ook voor om regelmatig naar buiten te gaan, al is het maar voor een wandeling. Andere, meer algemene adviezen, zijn onder meer een positieve houding hebben, dankbaar blijven en anderen van dienst zijn en aardig voor elkaar zijn.
Investeren
Dit zijn goede adviezen, maar waarom zijn er niet meer diensten om eenzaamheid bij mensen met hiv aan te pakken? Ook als we middelen tegen corona hebben, zullen mensen met hiv nog steeds last hebben van intersectionele stigma’s en overproportionele effecten van isolatie en veroudering. Onderzoekers pleiten voor meer studies om eenzaamheid beter te begrijpen en om betere manieren te ontwikkelen om ermee om te gaan. Maar eenzaam word je niet plotseling als je bij de dokter bent; het gebeurt langzaam, na verloop van tijd en in de eigen omgeving. Daar zouden dus ook de voorzieningen nodig zijn.
“Wat voor soort interventies kunnen mensen met hiv helpen nieuwe relaties op te bouwen of, als dat niet de oplossing is, mensen helpen hun verwachtingen bij te stellen?”
Er zijn programma’s die helpen bij isolatie – fysieke ondersteuning voor het verlenen van voorzieningen aan geïsoleerde mensen die anders niet in staat zouden zijn om ze te ontvangen. Wat voor soort programma’s kunnen er in hiv-community’s worden ontwikkeld om mensen die eenzaam zijn te vinden, en ze vervolgens daadwerkelijk te helpen om minder eenzaam te zijn?
Terugkomend op de definitie van eenzaamheid – een toestand waarin relaties niet voldoen aan de verwachtingen van mensen: wat voor soort interventies kunnen mensen met hiv helpen nieuwe relaties op te bouwen of, als dat niet de oplossing is, mensen helpen hun verwachtingen bij te stellen? Zullen nieuwe vriendschappen helpen? Of hebben mensen andere soorten ondersteuning nodig om aan de eenzaamheid te ontsnappen? Zou het investeren in community-initiatieven tot betere oplossingen leiden?
Er worden tegenwoordig algemene programma’s tegen eenzaamheid ontwikkeld, die behulpzaam zouden kunnen zijn voor mensen met hiv, bijvoorbeeld: eentegeneenzaamheid.nl. Als stigma ons in groter gevaar van eenzaamheid brengt, zouden programma’s die speciaal ontwikkeld zijn voor hiv-positieve mensen ons beter kunnen helpen eenzaamheid te voorkomen?
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #33.
Tekst Kevin Moody Illustratie Corinne de Korver
