Lodewijk (Lode) Wigersma (73) was huisarts en onder heel veel meer tussen 1992 en 2000 hoogleraar Aidszorg aan de Universiteit van Amsterdam. Hij pleit voor PrEP en hiv-zorg via de huisarts, want: “Zo moeilijk is het niet”.
Lode (‘ik wilde al dokter worden vanaf mijn vierde’) sloot zich als broekie van 17 jaar aan bij de Amsterdamse studentenbeweging en stond ook vooraan tijdens de Maagdenhuisbezetting. “Dat kon toen allemaal nog. Nu kan je maar zes jaar studeren, maar destijds maakte het niet uit hoe lang je erover deed: als je maar betaalde. Ik ben daarom vrij snel gaan werken als kandidaat-assistent in een laboratorium. Uiteindelijk heb ik tien jaar over mijn studie gedaan en pas op het laatst, nadat ik al mijn coschappen had gelopen, besloot ik dat ik huisarts wilde worden.”
Machteloos
Lode begon in 1979 als huisarts. Kort daarna kwamen de eerste berichten binnen vanuit Amerika over een ‘homoziekte’ genaamd GRID: Gay Related Immune Deficiency. “We dachten eerst: dat waait wel over. Maar niet dus. Een van de eerste patiënten die in 1983 in het AMC werd opgenomen, was een collega. Dat was wel even schrikken. Hij had alle verschijnselen: Kaposisarcoom, vermagering en virussen in zijn hoofd. Natuurlijk stonden we machteloos. Vrij snel daarna, ook in 1983, hebben we de Stichting Aanvullende Dienstverlening opgericht, de SAD. Dat was zowel een polikliniek voor geslachtsziekten bij homomannen als een voorlichtingsorganisatie met betrekking tot hiv en aids.”
Beeld Vivian Keulards
Neuken doen mensen toch
De methode? Gewoon, hup: de kroeg of de sauna in om informatie te bieden. Geld was geen probleem, aldus Lode: binnen de kortste keren werkten er twintig mensen. “De directe aanleiding voor de oprichting was dat we het idee hadden dat de behandeling voor geslachtsziekten bij homomannen bij traditionele huisartsen en de GGD niet in goede handen was. De SAD moest een soort weekendpolikliniek worden: al die homo’s die in het weekend naar Amsterdam komen, kunnen even naar de dokter om zich te laten testen en hebben de dag daarna de uitslag. De naam is bedacht door medeoprichter Jan van Wijngaarden: het moest zo vaag zijn dat alles er onder zou kunnen vallen. De SAD heeft een grote rol gespeeld in zaken als voorlichting en preventie. Dat moest ook wel, want Roel Coutinho, de toenmalige directeur van de GGD, vond aanvankelijk dat de sauna’s en kroegen terstond dicht moesten. Daar waren wij het natuurlijk niet mee eens: neuken doen de mensen toch. Niet in een kroeg-darkroom of sauna? Dan ergens anders, onbereikbaar voor voorlichting.”
Hiv-wijzer
De eerste golf hiv-patiënten wist Lode snel te vinden, en omgekeerd. “Ik afficheerde me in onze praktijk aan de Overtoom in Amsterdam vanaf 1984 als homo-arts. Daar kwamen dus ook veel homo-jongens op af. Veel daarvan kregen vroeg of laat hiv. En omdat bekend was dat we die jongens goed behandelden, verwezen veel andere artsen hiv-positieve mensen ook weer naar ons door. Op een gegeven moment hadden we heel wat patiënten met aids. Natuurlijk waren we ook wel bang. Niet zozeer voor infecties door patiënten – bloedprikken en zo is makkelijk hygiënisch te doen – maar ik was zelf ook seksueel actief.” In 1984 werd het hiv-virus geïsoleerd. Lode werkte gedeeltelijk aan de Universiteit van Amsterdam en gedeeltelijk in de huisartsenpraktijk. Tijdens zijn colleges Huisartsgeneeskunde behandelde hij natuurlijk ook soa – waaronder hiv. Intussen ontwikkelde de SAD de Hiv-wijzer: een losbladig naslagwerk dat werd verspreid onder alle huisartsen. “We dachten dat dat de handigste manier was om alle nieuw opgedane kennis zo snel en zo goed mogelijk te verspreiden. Sommige huisartsen waren er blij mee, anderen deden er niks mee en verwezen de patiënt naar het ziekenhuis, waar ze ook al niet zo veel konden, of naar homo-artsen.” Dat veranderde radicaal toen de combinatietherapie opkwam, in 1996. “De cocktail bleek effectief. Het duurde even, maar uiteindelijk was hiv niet langer dodelijk, maar chronisch. Er was hoop, sterker nog: voor veel mensen was er plotseling weer toekomst. In mijn omgeving had ik mensen die zo ongeveer waren opgegeven, aan de cocktail gingen en opknapten. Ze leven nu nog, gezond en wel.”
Beeld Vivian Keulards
Felbegeerd pilletje
Gevraagd naar waar hij nou het meest trots op is, antwoordt Lode na een minutenlange aarzeling dat hij blij is dat hij die eerste tien jaar van de hiv-epidemie zo veel voorlichting heeft kunnen geven. Via diverse organisaties en instituten en aan artsen, patiënten, professionals en belangstellenden. Als zijn grootste blunder noemt hij dat hij tientallen jaren iedereen aan de safe seks heeft proberen te helpen, maar zelf onvoorzichtig is geweest. Naar de mening van Lode is er met de komst van PrEP nog veel meer veranderd. “PrEP heeft ervoor gezorgd dat veilig vrijen voor veel mensen niet meer noodzakelijk is. Je ziet het op datingapps: ‘Ik zit op PrEP dus alles kan’. Wat natuurlijk niet waar is, want PrEP beschermt tegen hiv en niet tegen andere soa. Maar goed: safe seks lijkt nauwelijks meer te spelen. Er is PrEP, dat beschermt tegen hiv, en wat je verder nog oploopt is makkelijk te genezen.”
Er bestaat inmiddels een flinke wachtlijst voor het felbegeerde pilletje. Demissionair minister van volksgezondheid Ernst Kuipers, wil het middel niet nog ruimer verstrekken dan aan de 8.500 personen met een verhoogd risico op hiv. De wachtlijst is inmiddels 3.000 personen groot. Struikelblok is dat de PrEP-zorg, denk aan een regelmatige controles, op de schouders van de huisartsen terechtkomt. En die hebben het daarvoor te druk. Lode over dit onderwerp: “Die stop op PrEP-verstrekking is nergens goed voor. Op de eerste plaats betreft het een goed werkend medicijn, op de tweede plaats is het niet duur en op de derde plaats gaat het over zo weinig mensen dat de huisartsen het er best bij kunnen hebben. Komt nog bij dat als je geen PrEP neemt en een hiv-infectie oploopt, je een behandeling nodig hebt. Dat laatste is duurder en ook dan moet je onder controle blijven. Het is eigenlijk absurd.”
Beeld Vivian Keulards
Toekomst
Dan de toekomst. Lode pleit voor extramurale zorg als het om mensen met hiv gaat. “Kan ook best, net als bij die PrEP-zorg trouwens. Vergeet niet: de hiv-zorg is simpel tegenwoordig en lang niet zo ingewikkeld als twintig of dertig jaar terug. Waar ik wel beducht voor ben is dat zogenoemde nul-nieuwe hiv-infecties-doel per 2030, dat het Aidsfonds de hele tijd communiceert. Misschien gaat dat bij de homomannen en -jongens nog wel lukken, maar onderschat de influx van migranten niet. Die zorgen voor bijna de helft van de infecties op dit moment. Maar het is wel een hele andere populatie en de uitdaging is hoe die mensen te bereiken. Ik reken het de publieke gezondheidszorg ook wel aan dat daar te weinig aandacht aan wordt geschonken.”
Niets hoeft, doneren mag
Ander onderwerp: Lode’s voorzitterschap van het Roze Stadsdorp Amsterdam. Dat is een stichting die zeven jaar geleden is opgericht om oudere roze LHBT+-ers te verenigen. Via activiteiten, maar ook door onderling te dienen als steun en toeverlaat, bijvoorbeeld binnen buurtgroepen. “Denk aan gordijnen ophangen, naar de dokter rijden, de hond uitlaten, weet ik het. Dat nabuurschap is prima, maar belangrijker vind ik het dat er binnen die activiteiten vriendschappen ontstaan, waarná je elkaar kunt helpen. Dus niet omgekeerd, zo van: je bent lid, dús help je elkaar. We proberen ook actuele informatie verschaffen over wonen en zorg: belangrijk voor roze ouderen natuurlijk. Er zijn 1.300 mensen aangesloten nu, waarvan 250 actief. Belangrijk om te melden: niets hoeft, maar doneren mag. Zie de donatieknop op onze website, haha.” Last but not least: sinds dit jaar is Lode ook nog bestuurslid van ShivA, wat staat voor Spiritualiteit, hiv & Aids. “Dat van die spiritualiteit: daar heb ik geen verstand van, dat heb ik ze verteld. Maar wel ben ik er erg voor om, wat ShivA doet, migranten uit Afrika en de Cariben met hiv of aids te helpen. Ze werken met peer groups, heel goed. Ik breng natuurlijk veel kennis mee over het hiv- en aidsveld en besturen kan ik ook wel een beetje, dus ik hoop dat ik op die twee vlakken voor ShivA van waarde kan zijn.”
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #44.
Tekst Norbert Splint Beeld Vivian Keulards
