De Groningse kunstenaar en galeriehouder Hans van der Veen (69) leerde begin jaren tachtig de Amsterdamse arts Jaap Speelman kennen, die eind 1988 overleed aan de gevolgen van aids. “Ik denk nog regelmatig aan Jaap. Hij nam me zoals ik was” Met het verhaal van Hans komt Jaap weer even tot leven.
“Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig gaven mijn toenmalige partner en ik een of twee keer per jaar een groot feest voor vrienden thuis, in Groningen. Het was op een van die avonden dat ik een leuke kerel uit Amsterdam leerde kennen. Hij was meegekomen met vrienden van ons. Jaap was een paar jaar ouder dan ik, maar had een wat jongere uitstraling. Dat trok me aan in hem. Bovendien zat hij in de leerscene – een wereldje waar ik wel interesse in had, maar waar ik toen nog maar net mijn eerste voorzichtige stappen in had gezet. Hij wist wie hij was, en dat straalde hij ook wel uit – maar hij was vooral ook bescheiden. Pretentieloos, dat is wel een woord dat hem goed past.”
Foto Henri Blommers
Logeren
Hans vertelt enthousiast, en af en toe met een lach, over zijn kennismaking met Jaap en over de vriendschap die tussen hen groeide. “Via een omweggetje kwam ik niet zo lang na onze eerste kennismaking bij Jaap thuis. Ik ging in die tijd nog wel eens naar een seksfeestje in Utrecht en dan reed ik ’s nachts altijd nog terug naar Groningen. Jaap nodigde me uit om na afloop naar Amsterdam te komen, om bij hem te logeren. Dan zou ik meteen ook de (leer)wereld daar kunnen ontdekken en mijn ietwat saaie leven als tekendocent in Groningen zo af en toe doorbreken. Al snel kwam ik zo vaak bij hem over de vloer dat ik mijn slaapzak op het matras in de logeerkamer liet liggen; Jaap had toch alleen maar gasten die bij hem in bed overnachtten.”
Jaap en Hans gaan nooit sámen uit. “Hij zat in een ander wereldje, dat voor mij in het begin een beetje onbestemd was, en Jaap was daar zelf terughoudend over. Hij zei wel waar ik heen zou kunnen gaan, maar we gingen niet samen op pad. Ik ben hem ook nooit in het nachtleven tegengekomen. We hadden ook geen seks. Het was gewoon echt een heel goede vriendschapsrelatie.”
Wel eten ze in die weekenden samen of pakken ze een terrasje. “Jaap vond het wel gezellig als we samen ontbeten, tv keken en wat nakletsten over hetgeen we hadden beleefd. En op zondagen moest ik Jaap na een wilde nacht nog wel eens opkalefateren. Dan zag ik dat hij in een heftig SM-wereldje zat. Zijn wereld heb ik nooit zo doorgrond.”
Naar San Francisco
Via Jaap leert Hans Melvin en Doug kennen. “Twee bloedmooie jongens uit San Francisco, die ondanks dat ik hen nauwelijks kende, me via Jaap uitnodigden om naar San Francisco te komen. Een heel mooie kans om rond te kijken in een voor mij toen nog onbekende stad. En eigenlijk net als Jaap me een beetje de weg wees in Amsterdam, namen zij mij mee op sleeptouw in San Francisco.”
De gayscene in San Francisco is op dat moment, 1987, al behoorlijk getroffen door de opkomst van aids, vertelt Hans. “Kroegen waren nog wel open, maar de sauna’s waren allemaal gesloten. Dat had ik in Amsterdam nog niet zo gezien – hier was toen nog volop leven in sauna’s, seksshops en darkrooms. Het verbaasde me in San Francisco dat sommige zaken dicht waren en dat party’s niet doorgingen. Maar er was voor mij op dat moment nog genoeg nieuws om te ontdekken.”
Eye opener
Hiv en aids krijgen voor Hans in San Francisco voor het eerst een duidelijk gezicht. “Ik ben me er daar wel erg bewust van geworden. Het remde mijn seksleven daar wel af, maar ik was niet de enige die angst had. Ik heb me er heel goed vermaakt, maar het was zeker een eye opener en ik ging dan ook drie weken later met veel inzicht terug naar Amsterdam. Daar duurde het toen ook niet zo lang meer totdat echt begon door te dringen wat er gaande was.”
Hans denkt dat ook Jaap zich in die tijd al wel bewust was van hiv en aids, mede door zijn vriendschap met Melvin en Doug. “Hij ging zelf ook geregeld bij hen op bezoek en ik heb hem natuurlijk over mijn ervaringen daar verteld. Maar ik had niet de indruk dat Jaap zich er heel erg druk om maakte. We hadden het er eigenlijk nooit over. Tot het moment dat hij zelf ziek werd. Pas toen spraken we er samen over. Hij vertelde me dat hij experimenteerde met medicatie. Ik weet niet goed wat hij probeerde, maar ik vind het achteraf wel hartverscheurend dat hij dat zo in z’n eentje deed. Ik denk dat we met z’n allen toen nog hoop hadden op genezing en op betere tijden. Jaap had misschien ook wel dat gevoel – tegen beter weten in.”
Geen echt afscheid
Jaap is de eerste man met aids in Hans’ directe omgeving. “Ik vond het spannend, raar, triest. En het deed onze vriendschap geen goed. Jaap vond al heel snel dat we elkaar maar niet meer moesten zien – hij was te ziek. We hebben nog wel telefonisch contact gehouden, maar ik ben niet meer bij hem geweest. Jaap wilde geen mensen meer zien, omdat hij er zo slecht uitzag en niet meer zoveel kon. Het was niet goed om elkaar weer te treffen, zei hij. Ik heb nog wel een paar keer geprobeerd om toch bij hem langs te gaan, maar ik werd aan de deur vriendelijk afgewimpeld. Ik kon daar weinig tegen inbrengen natuurlijk, maar ik denk dat ik het, nu achteraf bezien, vervelend heb gevonden. Ik werd op een zijspoor gezet, vond ik.”
Op 1 november 1988 overlijdt Jaap, zonder dat Hans écht afscheid van hem heeft kunnen nemen. “We belden wel, maar ik heb hem niet meer gezien. No hard feelings, hoor. Ik kan het wel begrijpen. Ik kreeg een rouwkaart en ben, samen met mijn vriend en die vrienden uit Groningen via wie ik Jaap had leren kennen, naar de begrafenis geweest. Het was een koude, winterse dag, in een kerk ergens in de buurt van Artis. Het was een dienst die naar mijn gevoel niet bij Jaap paste.”
Onbevooroordeeld
Hans mijmert nog regelmatig over Jaap. “Dan vraag ik me soms ineens af hoe het zou zijn geweest als Jaap nog geleefd zou hebben. Dat ik hem niet vergeten ben, komt toch vooral omdat hij mij accepteerde zoals ik was – een leermannetje dat wel wat wilde, maar niet goed wist hoe dat te doen. Hij oordeelde niet en vond mijn verhalen niet raar. Ik vond het altijd heel plezierig dat ik bij hem mezelf kon zijn. Het is toch fijn als iemand je een beetje op weg helpt? Ja, op zijn manier heeft hij wel invloed gehad op wie ik ben geworden. En dat is wat ik vandaag de dag wel mis: die onbevooroordeelde interesse in de ander. Ik heb dat van Jaap meegekregen, zo zie ik dat wel.”
Naschrift: Voor zover Hans weet, zijn ook Melvin en Doug al lang geleden aan de gevolgen van aids overleden.
WEER EVEN LEVEN
Wil je ook herinneringen ophalen aan een dierbare die is overleden aan de gevolgen van aids? Stuur ons dan een mail naar info@hellogorgeous.nl en we nemen contact met je op.
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #31.
Tekst Wim Don Fotografie Henri Blommers
