Vanaf september is ‘Moeders en Zonen’ te zien in de Nederlandse theaters. Een toneelstuk over de moeder van een aan aids overleden zoon, die na dertig jaar onverwacht op bezoek komt bij zijn toenmalige vriend om verhaal te halen. Anne Wil Blankers (75) speelt hierin voor het eerst samen met Paul de Leeuw en Freek Bartels.
“Ik heb me op dit stuk voorbereid door eerst het script goed en vaak te lezen om zo het raamwerk van de rol duidelijk te krijgen. Ook heb ik regelmatig gesprekken gehad met Job (Gosschalk, regisseur van het toneelstuk, red.), Paul en Freek over hoe het is om homoseksueel te zijn. Maar ook over de homo-emancipatie; hoe dat in de loop van de jaren vorm heeft gekregen en hoe er vroeger en nu tegen homoseksualiteit wordt aangekeken. Het lijkt wel alsof de acceptatie minder aan het worden is. Dit heeft voor een deel te maken met de mensen die ons land binnenkomen en die daar heel anders over denken. Ik vind dat heel jammer.
Paul heeft me de uitzending met René Klijn uit 1992 laten zien. Ik vond het zo schrijnend, zo verschrikkelijk triest. Het was natuurlijk in de tijd dat er geen medicijnen waren, dus je was ten dode opgeschreven. Paul heeft veel taboes doorbroken en zaken opgeschud. Dat waardeer ik enorm in hem.
Het is geweldig om met hem te spelen. Hij is zo gedreven met het stuk bezig, daar houd ik van. We hebben veel plezier om het spelen heen, maar als het stuk begint, dan is hij serieus en acteert Paul met grote toewijding.”
Vooroordelen
“Ik vind het heerlijk om Katherine, een vrouw met zoveel vooroordelen, te spelen. Hoe verder een rol van me afstaat, hoe spannender het is om te spelen. Als ik alleen maar bij mezelf blijf, wordt het allemaal hetzelfde. Ze is een verschrikkelijk mens, maar wel heel leuk om te spelen.
Het is een uitdaging om dat stugge te hebben en te houden. Ze wordt er zo lelijk van, maar ik houd daar wel van. In dat hoekje van de bank waar ze zit, in haar hok. Luisterend naar alles wat die mannen tegen elkaar en het kind zeggen. Ze heeft er allemaal verkeerde beelden bij. Ze zegt ook vaak niks, en dat moet je wel vullen met gedachten. Je moest eens weten wat ik allemaal denk. Dat is een heel ander stuk. Maar het werkt wel. Je moet de verbinding maken tussen wat je hebt gezegd en gaat zeggen. Het denken tussendoor is het leuke van toneelspelen.”
Smoes
“Katherine komt uit een piepklein dorp, waar iedereen elkaar kent en in de gaten houdt. Homoseksualiteit is een schandalige keuze, vinden zij en de mensen met wie ze opgroeide. Dat je daar ziek van kunt worden, is een straf. Ze is getrouwd met een conservatieve man en komt terecht in Dallas. Het is inmiddels dertig jaar geleden dat haar zoon stierf aan aids en haar man is net overleden. Ze voelt zich hierdoor wat vrijer en komt met een smoes bij de vriend van haar zoon langs. Ik denk dat ze wel tien keer om het blok heeft gelopen, voordat ze durfde aan te bellen.
Volgens mij vindt ze Cal, de vroegere vriend van haar zoon, eigenlijk een schat, maar hij heeft haar zoon afgepikt. Hij is er nog, haar zoon niet meer. Cal heeft geen hiv, en haar zoon kan het dus niet van hem hebben gekregen. Hoe kan dit? Ze kan het allemaal niet behappen.”
Gecompliceerd
“Het lijkt me heel moeilijk als je hiv in je relatie oploopt. Ik begrijp het wanneer je niet meteen vertelt dat je ‘uit wandelen’ bent geweest. Tot je ontdekt dat je hiv hebt opgelopen, maar dan ben je ook al weer een poos met je eigen partner geweest. Dat iemand ontrouw is, komt vaak voor. Alleen is het dubbel zo erg als de consequentie zo groot is.
In dit toneelstuk is Cal trouw geweest; het is de zoon van Katherine die is vreemdgegaan. Dat kan ze maar niet verwerken. Ze zegt ook: ‘Waarom ben jij niet gestraft?’. Dan denk ik: domoor, waarom moet hij gestraft worden?
In het stuk vraagt ze hem: ‘Ben je ooit bang dat je hem vergeet?’. ‘Ik ben soms bang dat ik me de kleur van zijn ogen niet meer zal herinneren’, antwoordt hij. Zij zegt dan alleen maar: ‘Grijs’. Daar hebben we in de repetities ook echt om moeten huilen.
Op dat moment zou ze hem willen omhelzen, in hun gezamenlijk verdriet om die jongen. Maar wat doet ze? Freek, die de nieuwe man van Cal speelt, komt op en vraag wat er aan de hand is. ‘Uw echtgenoot heeft me net verteld wat voor vrouw hij me vindt. Hij vindt me verschrikkelijk!’. Dat heeft hij helemaal niet gezegd, maar ze is zo kwaad op zichzelf dat ze die emotie van liefde en gezamenlijk verdriet naar boven heeft laten komen, dat ze die meteen afknijpt en giftig wordt. Ze zit heel gecompliceerd in elkaar.
Ik heb zelf ook een aantal vrienden en collega’s verloren aan aids. In die tijd was het elke keer weer een drama, waar niet veel over gesproken werd. Als je dan wist dat iemand veel vreemdging, dacht je: oh jongetje, het is wel heel riskant wat je doet. En dan kom je iemand tegen die in een rustige relatie zit en op een avond even is ontspoord en het ook heeft gekregen. Ik vind dat extra verschrikkelijk.”
Verkeerde kant
“De reacties uit het publiek zijn vaak van mensen die ongeveer hetzelfde hebben meegemaakt als Katherine en Cal. Veel moeders en zonen, maar ook moeders en dochters die iemand hebben verloren. Die willen meestal praten, want hoewel ze geen Katherine zijn geweest, erkennen ze wel de machteloosheid en het verdriet. Als je een zoon verliest aan kanker wil je dat ook niet. Maar je hebt hier nog het gevoel bij dat het voorkomen had kunnen worden.
Wat ik vaak hoor van jongeren die het stuk hebben gezien, is dat ze de vooroordelen veroordelen. Waar je vandaan komt, wie je ouders zijn en hoe je buren en de dominee praten, is allemaal erg bepalend. Ik kom zelf uit een heel burgerlijk gezin. Mijn vader werkte met iemand en zei daarover eens: ‘Die is van de verkeerde kant’. Niet op een zeer afwijzende manier, meer als mededeling. Maar wie was het liefst voor mijn oudste zoon, die ook homoseksueel is: mijn vader!
Mijn zoon heeft het stuk ook gezien en vond het prachtig. Hij overhoorde me tijdens de voorbereidingen en kent de tekst van voor naar achter. Mijn man en ik zagen het wel aankomen, toen hij op zijn achttiende vertelde dat hij homo is. Hij kwam net terug uit Amerika, waar hij een jaar had gewoond en gestudeerd. Hij had opeens blond haar met een paarse band erin. Het was meteen duidelijk. Er werd toen nog niet over gesproken, pas een paar maanden later. Hij had een hele mooie brief geschreven, die we ’s ochtends lazen. We gingen samen naar hem toe, maakten hem wakker en gaven hem een kus.
Er was geen grote angst dat hij hiv zou kunnen krijgen. We praatten er soms over. Ik grapte dan weleens: Dat gaat niet gebeuren, want wat ik je dan aandoe! Hij zei: ‘Mam, kom op, ik weet wat kan en wat niet kan’. Vraag me niet hoe ik zou reageren als hij op een dag thuis zou komen met hiv. Kwaad worden is iets anders, maar het zou wel een groot verdriet zijn.”
Orio’s
“Wat me het meest voldoening geeft, is dat er toch mensen zijn die met Katherine mee gaan voelen. Ze wijzen het af, natuurlijk, maar ze begrijpen wel hoe zoiets kan ontstaan in haar brein: het afgrijzen, die haat. Ze zijn allemaal heel blij dat ze op het eind een klein spoortje van ontspanning laat zien.
Het is heel erg oppassen geblazen dat het niet een sentimenteel einde wordt met het zoontje. Je ziet me niet lachen in het stuk, nergens. Als dat jongetje over de orio’s zegt: ‘Ze zijn heel lekker Katherine’, dan denkt ze: ‘Mijn god, d’r is een jongetje dat me bij mijn naam noemt’. Niemand noemde haar ooit bij haar naam. Het feit dat ze daar dan om huilt, is een teken dat ze haar emoties eindelijk toestaat. Ik denk dat ze niet veel gehuild heeft om het verlies van haar zoon. De woede gaat boven het verdriet.”
Dit interview verscheen eerder in hello gorgeous #16.
Tekst Leo Schenk Fotografie Linelle Deunk
Kijk hier voor speeldata van Moeders en Zonen.
