In Kameroen kun je op verdenking van homoseksualiteit voor vijf jaar de bak in draaien. Wat betekent dat voor het dagelijks leven van homo’s, lesbiennes, biseksuelen en transgenders (LHBT’s) in dit Afrikaanse land? Yves Yomb, directeur van het eerste opvangcentrum voor mensen met hiv in Kameroen, spreekt er open over.
Eind maartwerd tijdens het Movies that Matter Festival de documentaire Born this way vertoond. Yves Yomb (39), één van de hoofdpersonen, was in Nederland om de film te promoten. Born this way gaat over het werk van Alternatives Cameroon, waarvan hij directeur is. Alternatives Cameroon is een mensenrechtenorganisatie en een opvangcentrum voor mensen met hiv. Yves, homoseksueel en zelf hiv-positief, is in Kameroen vrij bekend als voorvechter van de rechten van LHBT’s.
Wat betekent het om te leven in een land dat zoveel mensen opsluit vanwege hun seksuele geaardheid?
‘Je leeft bijna in een soort psychose. De autoriteiten zetten het grote publiek in Kameroen aan, zich tegen homoseksuelen te keren. Agressie tegen homoseksuelen komt heel vaak voor, vooral verbale agressie. Ik word heel vaak bedreigd, vooral ook via e-mail. Omdat ik een publiek figuur ben en ook in het buitenland contacten heb als mensenrechtenactivist, geniet ik een zekere bescherming. Ik loop denk ik niet direct gevaar: als ze mij zouden oppakken, zou dat tegelijkertijd problemen opleveren voor de regering. Toch ben ik altijd vreselijk op mijn hoede, want met agressie en beledigingen heb ik wel te maken. Als je in de bus zit, weet je nooit of je naast iemand zit die kwaad wil, dat is beangstigend. En ik heb geen geld om me beveiliging te kunnen permitteren.’
Je bent directeur van Alternatives Cameroon. Wat doen jullie precies?
‘Het oorspronkelijk doel van Alternatives is opkomen voor de rechten van LHBT’s in Kameroen. In ons land moet je daarmee heel erg uitkijken, want het minste kan worden gezien als aanzetten tot homo- of biseksualiteit. En dat is strafbaar. Wij staan daarom ingeschreven als mensenrechtenorganisatie. In 2008 hebben we een gezondheidspost geopend voor mensen met hiv. Wij geven hen opvang, zorg en begeleiding. Dat maakt het eenvoudiger om erkend te worden als organisatie, want hiv-zorg is gewoon een onderdeel van het regeringsprogramma.’
Hoe ziet het leven met hiv in Kameroen eruit?
‘Een goede zorg en behandeling krijgen is moeilijk. Veel mensen hebben wel medicatie, maar de kans dat die voor een paar maanden onderbroken moet worden wegens gebrek aan pillen, is vrij groot. Dat brengt veel stress met zich mee. Bovendien heerst er nog steeds een erg negatief beeld van hiv. In ons land is de meerderheid van de hiv-positieven homoseksueel en hiv wordt door de meeste mensen direct in verband gebracht met homoseksualiteit. Iemand met hiv kan dus zomaar worden opgepakt op verdenking van homoseksualiteit.’
Wat doet Alternatives Cameroon voor mensen met hiv?
‘Wij hebben een opvangcentrum en een behandelcentrum in Douala aan de Boulevard de La Liberté, één van de duurdere wijken van de stad. Ons medisch personeel is gay-friendly. In het begin hadden veel mensen uit de LHBT-gemeenschap moeite er naar toe te komen, daarom hebben we onze doelgroep vergroot naar iedereen met hiv. We onderzoeken en behandelen hen en organiseren werkgroepen. Verder geven we voorlichtingen aan medewerkers van andere gezondheidscentra en dat heeft effect: steeds vaker verwijzen zij mensen naar ons door. We hebben er ook een restaurant waar de prijzen drie keer zo laag zijn als van andere restaurants in de buurt. Zo halen we ook de buurtbewoners binnen, zodat ze zelf kunnen zien wat we allemaal doen. Dat loopt inmiddels ook goed.’
Jullie worden erkend door het ministerie van gezondheid. Betekent dit dat je je werk goed kunt doen?
‘We zitten in een verschrikkelijke situatie. LHBT’s worden genoemd als doelgroep in het gezondheidsbeleid, wij verstrekken hen condooms en glijmiddel – de middelen die de minister van gezondheid voorschrijft voor veilige seks. Maar het ministerie van justitie stelt dat mensen die een condoom en glijmiddel bij zich hebben, opgepakt kunnen worden op verdenking van homoseksualiteit. Wij kunnen als organisatie dan ook bij het minste geringste worden vervolgd voor aanzetten tot homoseksualiteit. Niet alleen preventie is moeilijk te realiseren, het is ook niet makkelijk om de mensen met hiv te bereiken. Veel mensen zijn bang verraden te worden als ze vrijuit praten over hun hiv, ook als ze naar de dokter of het ziekenhuis gaan. De rechter kan in Kameroen een arts verplichten een anusscopie te laten uitvoeren om vast te stellen of iemand homoseksueel is of niet. Geen enkele arts heeft dat nog geweigerd. Het is volstrekt on-ethisch en zeker geen bewijs van homoseksualiteit, maar het gebeurt. De artsen van Alternatives wordt dat niet gevraagd hoor, dat zouden de autoriteiten niet durven.’
Kunnen jullie invloed uitoefenen op het regeringsbeleid?
‘We dringen er vooral op aan dat het ministerie van justitie en dat van gezondheidszorg met elkaar praten. Dat is niet gemakkelijk, soms lijkt het of twee doven met elkaar communiceren. Verder wijzen we de internationale aidsfondsen die het ministerie van gezondheid ondersteunen er op, dat hun geld aan de ene kant wordt gebruikt voor preventie en hiv-behandeling, maar aan de andere kant homovervolging in de hand werkt. We zouden willen dat ze ook checken wat er werkelijk gebeurt met hun geld. Alternatives Cameroon wordt door de regering wel erkend als organisatie, maar natuurlijk niet als organisatie die opkomt voor de rechten van LHBT’s. Ook onze financiering komt voornamelijk uit het buitenland.’
De situatie lijkt behoorlijk hopeloos, toch blijven jullie strijdvaardig en worden jullie steeds bekender. Wat is er de afgelopen jaren bereikt?
‘Er zijn drie dingen die ik heel belangrijk vind om te noemen. Ten eerste wordt er de laatste jaren in ons land wèl gesproken over homoseksualiteit. Vroeger – en dat is nog niet eens zo lang geleden – bestond het niet. Nu hoor je erover in de media, op straat, op kantoor, in gezinnen. Dat is toch een vorm van erkenning, al wordt er meestal niet veel goeds over gezegd. Een positieve visie op homoseksualiteit moet uit het buitenland komen en wat dat betreft hebben we het ook moeilijk: de buitenlanders die ik erover spreek, hebben het vooral over de situatie in Rusland of in Nigeria, om dat daar recent de wetgeving is aangescherpt.
Als tweede wil ik noemen dat in het strategisch beleidsplan van het ministerie van gezondheidszorg bij hiv-behandeling LHBT’s als doelgroep worden genoemd. Dus daar bestaan we ook.
Tot slot wordt onze organisatie steeds bekender. Ons gezondheidscentrum is door het ministerie van gezondheid erkend en doet het goed. Ook als mensenrechtenorganisatie genieten we bekendheid, wij werken met enkele gerenommeerde advocaten. Iedereen weet inmiddels dat Alternatives homoseksuelen en lesbiennes ondersteunt op allerlei gebied.’
Dus de politiek kan eigenlijk niet meer om jullie heen?
‘We brengen hen wel een beetje in verlegenheid, maar dat is niet genoeg. Er ligt nu bijvoorbeeld een wetsvoorstel om de straf voor homoseksualiteit te verlengen van vijf naar maximaal vijftien jaar. De achtergrond hiervan is bizar. De oude anti-homowet dateert uit 1972 en is destijds per decreet door de president uitgevaardigd. Sinds 1996 moet alle wetgeving door het parlement worden goed-gekeurd en is dit decreet eigenlijk onwettig. Daarom is er een nieuw wetsvoorstel gemaakt, met deze strafverhoging als resultaat. Om dat tegen te houden hebben we echt internationale steun nodig.’
De documentaire reist nu over de hele wereld, zodat iedereen kennis kan nemen van jullie leven en werk. Ben je tevreden?
‘Ik ben heel blij met de film. Wij vinden echt dat hij aanzet tot bewustwording. Je kunt wel vertellen over de situatie of erover schrijven, maar dit laat onze situatie zien. Natuurlijk kan hij niet worden vertoond in Kameroen. Dat durft niemand, je wordt dan meteen gearresteerd wegens aanzetten tot homoseksualiteit. Ook in Frankrijk wordt hij niet vertoond, omdat daar veel Kameroenezen wonen en de kans op herkenning groot is. Iedereen die eraan heeft meegewerkt, realiseert zich wel dat hij of zij altijd kans loopt om herkend te worden als homo, lesbienne, bi of transgender. Dat is dan maar zo. Het gaat erom dat onze situatie ook in het buitenland aandacht krijgt. Wij hebben jullie steun hard nodig, want we redden dit niet alleen.’
De artikel verscheen eerder in hello gorgeous #7.
Tekst Marleen Swenne Fotografie Henri Blommers
Pride Fonds
Om activisten zoals Yves Yomb te kunnen ondersteunen heeft Amnesty International samen met COC Nederland het Pride Fonds opgericht. Het fonds ondersteunt LGBT activisten die in acute nood verkeren, bijvoorbeeld omdat ze moeten vluchten of voor de rechtbank moeten verschijnen.
Het Pride Fonds voorziet activisten van financiële bijdragen voor juridische hulp, verblijf- en reiskosten, de aanschaf van telefoons en laptops. Op deze manier kunnen zij hun werk in veiligheid blijven uitvoeren.
Kijk voor meer informatie: www.amnesty.nl/pridefonds en www.coc.nl/pridefonds
