Met de billen bloot

Laten we het maar gelijk zeggen: Aafien Henderiks is gespecialiseerd anuskijkster. De hiv-consulent van het AMC kijkt hiv-positieve homomannen letterlijk in de kont. Op zoek naar voorstadia van de gevreesde anuskanker. De uitkomsten van de screeningen zijn zeer verontrustend. Toch noemt ze haar werk superleuk.

Aafien Henderiks werkt nu zo’n vier jaar in de hiv-sector en dat bevalt haar prima. Ze vindt het een apart wereldje met een ontzettend leuke en dynamische patiëntengroep. Ze werkt op de hiv-poli van het AMC. Formeel als hiv-consulent, maar haar werk heeft sinds september vorig jaar een totaal andere wending genomen. Ze is nu Nederlands eerste officiële ‘screener op voorstadia van anuskanker bij hiv-positieve mannen’, samen met haar collega Hans-Erik Nobel.

Het is een hele praktische job, waarbij ze zelf aan de knoppen zit van het High Resulotion Anoscopie-apparaat: een camera die zeer gedetailleerde beelden geeft van de binnenkant van de anus. Ze heeft er nu 150 mannen mee onderzocht.

Ze lacht verontschuldigend als ze een plaatje van haar werk op de computer laat zien: een man met opgetrokken benen op een onderzoekstafel, met een proctoscoop in de anus en een soort verrekijker ervoor. Daarmee zoekt ze naar afwijkingen in de slijmvliezen tussen sluitspier en darm, en aan de buitenkant.

Ze legt uit: ‘De anus is een gebied met veel plooien en daar kijken we letterlijk tussen op zoek naar rusteloze cellen, wratachtige plekjes en verkleuringen. Het heeft me zeker een half jaar gekost voor ik alle afwijkingen kon herkennen en benoemen als voorstadia van kanker. Het alternatief is een uitstrijkje, maar dat mist vaak iets doordat het zo’n geplooid gebied is.’

Code rood

In 2009 deed het AMC voor het eerst onderzoek naar voorstadia van anuskanker onder hiv-positieve mannen. De uitkomsten van dit onderzoek deed alle alarmbellen afgaan. Meer dan de helft van alle onderzochte mannen bleek een voor-stadium van anuskanker te hebben.

De voorstadia dragen ‘prozaïsche’ namen als AIN1, AIN2 en AIN3. Het AMC vond dat het niet bij dit ene onderzoek mocht blijven en ging de screeningen en de behandelingen voortzetten. Daarmee was de nieuwe taak van Aafien geboren.

Om het vak te leren liep ze mee met arts-onderzoeker Olivier Richel, die het oorspronkelijke onderzoek deed. ‘Je kunt dit alleen leren door te doen,’ zegt Aafien. ‘Een jaar geleden ben ik ermee begonnen. We hebben de kunst van Olivier afgekeken. We screenen niet alleen, we doen ook de behandelingen. We willen de hele patiëntengroep van onze hiv-poli screenen. Deelname is uiteraard vrijwillig, maar we hebben nu al meer aanvragen dan dat we capaciteit hebben. Uiteindelijk willen we iedereen die deelneemt elk jaar screenen. En als er een voorstadium is geconstateerd, willen we ze na een half jaar opnieuw controleren.’

Als ze het computerscherm met de blootfoto wegdraait, zegt ze: ‘Ja, het is natuurlijk een beetje gek werk, je kijkt  de mensen in de kont en dat kan voor sommigen heel gênant zijn. In de praktijk wordt er heel verschillend gereageerd. De een maakt een lolletje, of uit zich in galgenhumor, de ander ligt gespannen te wachten. Zeker als er bij iemand al een voorstadium van anuskanker gevonden is, kan er veel stress zijn. We waren bang dat ze het ook confronterend zouden vinden omdat ze ons al kennen als hun hiv-consulent, maar dat valt reuze mee. We hebben soms hele leuke gesprekken. Dan vraag ik hoe de vakantie was, terwijl ik intussen naar binnen gluur.’

 Gevaarlijke combi

Aafien moet het haar cliënten vaak uitleggen: anuskanker wordt niet door het hiv-virus zelf veroorzaakt, maar door een ander virus dat vrijwel elk mens bij zich draagt: het humaan-papillomavirus (HPV).

Van dat virus bestaan zo’n 150 varianten. De meesten zijn onschuldig en veroorzaken alleen wat wratjes. Maar acht varianten van het HPV-virus zijn wel gevaarlijk, waarvan twee verantwoordelijk zijn voor anuskanker.

Dat mensen met hiv meer risico op anuskanker lopen, komt omdat bij hen de lichamelijke afweer vaak is aangetast, ook lokaal. ‘De meeste mensen met hiv weten wel dat je weerstand bepaald wordt door het aantal CD4-cellen. Wat ze minder vaak weten is dat die cellen niet alleen in het bloed zitten, maar ook in het slijmvlies van de anus, daar ruimen ze afwijkingen aan het weefsel op die door de HPV-virussen veroorzaakt worden. Maar mensen met hiv hebben vaak minder van die cellen, en dan krijgen de HPV-virussen vrijspel. Dan kan er kanker ontstaan.’

Lees de rest van dit artikel in het eerste nummer van hello gorgeous.

Tekst Wiggert van der Zeijden Fotografie Henri Blommers