‘Gevaarlijk’ werkt niet in de strijd tegen stigma

In 2014 opende Micropia, onderdeel van Natura Artis Magistra (Artis) in Amsterdam. Een wereld vol microben uitgelegd voor het grote publiek. Naast de goede recensies over het museum was er ook kritiek op hoe het hiv-virus werd tentoongesteld middels een vitrine. De mensen van Micropia namen het ter harte en nodigden ons uit om de aanpassingen te laten zien.

Bij binnenkomst stappen we in een enorme lift. Vanaf daar worden we meegenomen in de wereld van microben.

Imago verbeteren

“We zijn ruim een jaar geleden opengegaan met als missie het imago van microben ten positieve te veranderen. Ze hebben een slechte naam en mensen vinden ze vaak eng, maar we kunnen niet zonder ze leven.” Aan het woord is Jasper Buikx, microbioloog, die ons een rondleiding geeft. We zijn uitgenodigd om te zien hoe deze missie door informatie en het letterlijk zichtbaar maken van bacteriën en andersoortige microdiertjes is vormgegeven. In het bijzonder zijn we gevraagd om een aangepaste exhibitie over hiv te komen bekijken.

We berichtten er in 2014 nog over op onze site: het kastje met een condoomautomaat uit de DDR en vunzige, stigmatiserende teksten als ‘If anal feels anything like pooping, then I’m gay’. Directeur Evelien Hensel trok zich de kritiek aan en liet de vitrine opnieuw vormgeven.

Black box

We zijn benieuwd naar het resultaat. Maar eerst de rondleiding door het museum dat zowel bezoekers uit eigen land als ver daarbuiten trekt. Micropia is gevestigd in het mooiste gebouw van Artis, ‘de Ledenlokalen’. In 2014 is dit rijksmonument teruggebracht in de oude luister en tegelijkertijd modern verbouwd. Er is een zogenaamde ‘black box’ in het pand geplaatst. Je stapt letterlijk in een donkere, maar sfeervol verlichtte ruimte.

Het smaakvolle design van het museum, het geluid van borrelde moerasgronden en rottende massa’s dat overal op de achtergrond te horen is en de donkerte zorgen voor een spannende beleving. Het wekt nieuwsgierigheid op. Microben worden op duidelijke en veelzijdige manieren belicht, met mooie visuals die klaarblijkelijk iets gekost mochten hebben.

Micropia is een beleving, een groot interactief laboratorium. Gelukkig is het interactieve geen doel op zich geworden, maar goed functioneel toegepast. Hoe anders is dat bijvoorbeeld in het Amsterdamse Scheepvaartmuseum dat te veel heeft ingezet op interactie met het publiek en daardoor verzandde in een museaal pretpark.

Rosse buurt

De meeste microben die je door microscopen kunt bekijken moeten vanwege hun korte levensduur bijna dagelijks worden ververst. Daarom is er ook een echt laboratorium in Micropia, waar je door de ramen in kunt kijken. “Zie je die fles met rood licht erin? Algen gedijen bij rood licht vandaar dat we ze een handje helpen”, zegt Buikx. Een eigen rosse buurt dus, middenin Micropia.

Er is ook aandacht voor de bacteriën die we uitwisselen tijdens het kussen. Met z’n tweeën kun je op een podium in de vorm van een lichtgevend hart gaan staan om vervolgens een potje te zoenen. Hoe langer en dieper de kus, des te meer er wordt uitgewisseld. “Wat eigenlijk heel gezond en goed voor de weerstand is”, legt Buikx uit. “Op deze manier hou je elkaars bacteriëndiversiteit op peil.”

Het tweede deel van de tentoonstelling is te bereiken via een trap naar beneden in de vorm van een helix dat refereert aan de structuur van DNA. Aan de ene kant worden microben in bekende omgevingen tentoongesteld. Food for thought…Buikx: “We laten dit niet zien omdat het goor is, maar om aan te tonen dat microben ook een belangrijk nut hebben.”

Gevaarlijk

We worden met teksten op de grond gewaarschuwd voor ‘gevaarlijke’ virussen, schimmels en bacteriën. “Ziekteverwekkers kunnen we logischerwijs niet levend laten zien”, zegt Buikx nog, terwijl hij wijst op schitterende glazen uitvoeringen van onder ander ebola en hiv, gemaakt door een Britse glaskunstenaar. Een prachtige en esthetische manier om stigma aangaande deze micro-organismen te bestrijden.

De glazen sculpturen zijn geplaatst op kastjes met gesloten deuren. We maken de hiv-vitrine open. Van de presentatie worden we niet enthousiast. Binnen in hangen een zestal plastic bananen met omgerolde condooms. Op het eerste gezicht niet aanstootgevend, eerder saai.

Aan het kunstfruit zijn echter allerlei kaartjes bevestigd met quotes over hiv en aids. Zo ook eentje van een predikant: “Hiv is niet alleen de straf van God aan homoseksuelen, het is de straf van God aan een gemeenschap die homoseksuelen tolereert”. Onbegrijpelijk dat een quote van deze strekking is opgenomen. Hoe stigmatiserend wil je het hebben? De invalshoek bij de inrichting van de vitrine was verschillende opinies uit de samenleving met betrekking tot hiv laten zien, zo wordt ons uitgelegd. Waarom niet voor een ander, informatiever uitgangspunt gekozen met een up-to-date beeld van wat hiv tegenwoordig is (een chronische ziekte) en een stukje voorlichting over hoe de overdracht kan worden gestopt door medicatiegebruik, PrEP, testen en condooms?

Contrast

Op de binnenkant van het kastdeurtje is een uitleg over het hiv-virus te lezen, waar geregeld het woord aids staat, ook als er hiv wordt bedoeld. Is dit gedaan omdat aids veel enger is dan hiv?

“We hebben er iemand naar laten kijken die bij de Hiv Vereniging Nederland werkt”, zegt de communicatiemedewerker nog, als ze ziet dat we met onze kritieken willen beginnen. Werken met hiv is niet hetzelfde als leven met hiv, zeggen we in repliek.

Mensen die leven met hiv gooien wellicht zout op slakken, maar soms is dat terecht. Als je de wereld wilt laten zien dat er in het algemeen prima mee te leven valt, werken dit soort ‘foutjes’ niet mee in het veranderende beeld van leven met hiv.

De rest van de kastjes zijn niet veel beter. We horen dat een ontwerpbureau de inhoud heeft vormgegeven, maar het resultaat lijkt in de meeste gevallen op een snel stukje freubelwerk van lagere schoolleerlingen. Rommelig, provisorisch en veelal smakeloos. Wat een contrast met de rest van Micropia dat werkelijk prachtig en goed doordacht is vormgegeven.

Als Micropia is opgezet om het beeld wat we hebben van microben bij te stellen, werkt een onderdeel als dat met de kastjes juist contraproductief. ‘Gevaarlijk’ gaat niet samen met de strijd tegen stigma. De vorm waarin het is gegoten draagt bovendien niet bij om vooroordelen tegen te spreken. De virussenijn letterlijk in de spreekwoordelijke kast weggestopt. De vitrines doen afbreuk aan het geheel en mogen wat ons betreft morgen meteen bij het vuilnis worden neergezet. Afgezien daarvan is het museum een aanwinst voor Amsterdam en het bezoeken meer dan waard.

Tekst Henk Hageman en Leo Schenk Fotografie Henk Hageman