Alejandra Ortiz kwam vanuit Mexico naar Nederland en schreef een boek over haar jeugd, haar vlucht naar ons land en ervaringen met het asielsysteem van ons land. “Heel veel mensen die asiel krijgen, zakken weg in een depressie.”
Haar broers, haar ouders, haar oma: allemaal schelden ze de kleine Alejandra uit voor vieze flikker. De duivel is ze. Haar familie – ze groeit op in een stoffig dorpje in het droge midden van Mexico – ziet een jongetje, dus haar prachtige zwarte lokken laten ze afknippen: een echte man moet ze worden. De zoon van de slager hangt haar aan een hondenriem ondersteboven aan een boom. Urenlang laat hij haar bungelen, voorbijgangers lachen en moedigen hem aan. Als ze 13 is, belandt Alejandra in de prostitutie, op haar 17e vlucht ze weg. Wadend door een donker riool bereikt ze de VS. Daar is het leven voor een illegale trans sekswerker die amper een woord Engels spreekt op zijn zachtst gezegd ook niet heel erg makkelijk.
Beeld Henri Blommers, styling Suzyonekenobi, visagie Flavia Miguel
Vandaag zit ze tegenover me in een zonnig lokaaltje in Amsterdam-Oost. Alejandra Ortiz (39) heeft haar verhaal daverend opgeschreven. De waarheid zal me bevrijden heet haar boek, dat eind vorig jaar verscheen. Daarin beschrijft ze haar jeugd in Mexico, hoe ze overleeft in de VS, haar verblijf in het AZC en haar gevecht met het Nederlandse asielsysteem. Met name die laatste lijn in het boek wordt alsmaar tergender, in de wetenschap dat ze vandaag – ruim zeven jaar nadat ze in Nederland asiel aanvroeg – nog steeds geen verblijfsvergunning heeft.
Het is ondanks alles geen bitter verhaal geworden. Wel is het vastberaden, boeiend, en gevoelig in haar beschrijvingen van het leven in een AZC. Het heeft humor en zelfspot en is pijnlijk eerlijk. Want de waarheid zal haar bevrijden, op een dag, daarop rekent ze nog steeds.
Onlangs postte je op Facebook een foto van staatssecretaris Eric van der Burg, asielzaken. Hij poseert met je boek.
“Naar het schijnt heeft hij het ook daadwerkelijk gelezen. Mijn zaak zou begin december opnieuw voor de rechter komen. De IND had aangegeven dat ze opnieuw een negatief besluit hadden genomen. Voorafgaand aan de zitting heb ik mijn boek opgestuurd aan zowel de rechter als de IND, en op de dag van de zitting werd het negatieve voornemen ingetrokken. Zoals ik de IND inmiddels ken, weet ik niet of dit goed is of slecht. Het kan ook betekenen dat ze beseffen dat ze meer tijd nodig hebben om hun besluit te onderbouwen. Mexico wordt gezien als ‘veilig voor LHBT+-ers’ want homo’s mogen er trouwen. Voor mij als trans persoon is Mexico niet veilig, ik ben er mijn leven niet zeker. Hoeveel lijden is genoeg voor de IND om mij een verblijfsvergunning toe te kennen? Die vraag heb ik mezelf vaak gesteld, tot ik besefte dat het politiek is. Ik ben niet 50.000 Oekraïners, ik ben één Mexicaanse trans vluchteling. Politiek heeft Nederland niets te winnen door mij asiel te verlenen. Integendeel, het zou een precedent scheppen voor al die andere transpersonen in Mexico. Dat besef maakt mijn situatie er niet beter op, maar op zijn minst geeft het me gemoedsrust. Ik snap het nu.”
Beeld Henri Blommers, styling Suzyonekenobi, visagie Flavia Miguel
Hoe kreeg je het boek bij Van der Burg?
Met een glimlach: “Dat is de highlight van dit verhaal: ik heb een geweldig netwerk van mensen die zich om me bekommeren. Een vriendin van me is toevallig bevriend met hem. Ze kocht tien exemplaren en gaf hem één. Tot nu toe heb ik nooit mijn netwerk willen inzetten om mijn zaak vooruit te helpen. Ik denk dat mijn verhaal sterk is zoals het is. Maar mijn vriendin kwam met het plan en ik dacht: waarom niet. Als het mijn zaak niet helpt, dan neemt hij tenminste kennis van wat mensen doormaken als resultaat van zijn beleid.”
Waarom koos je voor Nederland?
“Ik wilde naar Europa. Een ex nam me een paar keer mee en ik ervoer hier een vrijheid die ik in de VS niet kende, laat staan in Mexico. Eigenlijk wilde ik naar Zweden, ik vloog via Amsterdam. Toen ze op Schiphol vroegen wat de reden was voor mijn bezoek besloot ik eerlijk te antwoorden. Ze zeiden dat ik volgens het Dublin-akkoord asiel moet aanvragen in het eerste EU-land waar ik voet aan de grond zet. Wat overigens niet klopte, besefte ik later, omdat ik nog niet voorbij de douane was. En dat geldt als internationaal grondgebied.”
Ben je blij dat het Nederland is geworden?
“Ik denk dat ik in Zweden niet beter af was geweest. Ik ben blij dat ik nu in Amsterdam woon. Deze stad omarmt me en opent deuren voor me op een manier die ik niet snel ergens anders zal aantreffen.”
Je hebt je – zonder verblijfsvergunning – ontwikkeld tot een powerhouse binnen de Amsterdamse trans community. In 2020 werd je genomineerd voor het Roze Lieverdje.
“Ik won overigens niet, maar Naomie Pieter, (activist bij Black Queer & Trans Resistance Netherlands, red.) besloot de award met me te delen – dus eigenlijk heb ik toch gewonnen (lacht). De persoon die de uitreiking presenteerde zei: ‘Oh, Alejandra, je bent dakloos, je hebt geen asielstatus en je doet zoveel voor anderen.’ Ik zag het niet aankomen en begon te huilen, die hele avond kon ik niet meer stoppen. Sindsdien, als ik mijn verhaal vertel, beschouw ik mezelf van een afstand, als een case, uit zelfbescherming.”
Je bent een van de initiatiefnemers van Papaya Kuir, een soort schakelbord voor Latijns-Amerikaanse trans personen in Nederland die hulp nodig hebben.
“We zijn heel goed in het contact leggen met mensen die hulp kunnen verlenen. Een trans sekswerker die in Amsterdam is en hiv-medicatie nodig heeft. Een vluchteling die een vertaler nodig heeft om naar de dokter te gaan. Iemand die een week of twee onderdak nodig heeft. We doen niet aan liefdadigheid – een vreselijk concept – we doen aan solidariteit. We organiseren ook culturele activiteiten, om de community van binnenuit te empoweren – dat is het leukst om te doen.”
Beeld Henri Blommers, styling Suzyonekenobi, visagie Flavia Miguel
Wat kan er verbeterd worden aan zorg voor trans personen als het gaat om hiv?
“Het belangrijkste lijkt me: stop trans personen niet in hetzelfde hokje als mannen die seks hebben met mannen. Daarmee wis je onze specifieke problematiek uit. Wat niet wordt gezien, kan ook niet behandeld worden. Want verschillen zijn er. Een trans persoon die hormonen gebruikt mag PrEP niet intermittentgebruiken, dat zijn dingen die je wel even moet weten.”
Stel, ze hadden op Schiphol gezegd: ‘Hier heb je een paspoort, have a nice life’. Welke Alejandra ben je niet geworden?
“Ik ben vrijwel zeker dat ik zou zijn zoals de meeste trans vluchtelingen in Nederland die zich thuis opsluiten en in isolement leven. Bang om naar buiten te gaan, een baan te zoeken, zichzelf te helpen en een leven op te bouwen. Wat tragisch is, want ze kwamen hier om vrijheid te vinden. Niet om de IND een schouderklopje te geven, maar mijn gevecht met hen bevat wel een harde levensles. Het heeft me gedwongen om uit mijn kooi te stappen en in het licht mijn waarheid te verkondigen.”
Je boek kreeg veel pers. In een van de interviews gaf je aan hoe moe je bent. Is daarin al wat verbetering opgetreden?
“Nee. Ik ben chronisch depressief. Inmiddels weet ik hoe ik mijn energie moet doseren. Iemand vroeg me laatst wat ik ga doen als ik eindelijk asiel krijg. De hele dag slapen, ja, en op vakantie. Maar ik zal blijven werken. Heel veel mensen die asiel krijgen, zakken weg in een depressie. Je vlucht weg uit een traumatische situatie, hier kom je in een kamp waar je je ruimte deelt met vreemden. Amper privacy, voortdurend lawaai, misverstanden, gevechten. En dan ineens ben je alleen. Met de trauma’s waaraan je nog geen moment was toegekomen. Ik zie het constant gebeuren. Het is belangrijk om bezig te blijven en doelen te hebben. Je gebruikte net het woord powerhouse. Ik zal je zeggen: ik ben van plan om de bekendste Nederlandse schrijfster te worden. Hoe dan ook, aan al het gedoe komt een einde. En als het zover is, zal ik blijven schrijven. De volgende keer dat jij en ik een interview doen, gaat het over mijn roman die iedereen geweldig vindt.”
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #42.
Tekst Caspar Pisters Beeld Henri Blommers Styling Suzyonekenobi Visagie Flavia Miguel
