Tieneke Sumter (58) is voorzitter van de Surinaams-Nederlandse LHBT+-groep Survibes, Pride-ambassadeur en allround activist. Een openhartig gesprek over LHBT+-activisme en haar betrokkenheid bij de hiv-beweging. “Ik kan nog niet moe zijn, want ik moet nog even”
“In 1993 pleegde mijn halfbroertje zelfmoord. Daar werd lange tijd niet over gesproken. Ik hoorde wel wat dingen, maar pas later begreep ik van zijn vrienden dat hij erachter was gekomen dat hij seropositief was. Hij was getrouwd, maar had wat wij in Suriname een schatje noemen, een vriendin. Zij was seropositief. Zijn zelfmoord zegt iets over het stigma dat er nog altijd is.” Het is een van de eerste dingen die Tieneke laat vallen in ons gesprek. Ze praat er voor het eerst openlijk over, buiten haar eigen kring. “Ik heb er in de aanloop naar dit interview over nagedacht of ik dit wilde delen. En ja, dat wil ik.” Het overlijden van haar halfbroer maakt haar betrokkenheid bij de hiv-beweging diep persoonlijk.
In de jaren die volgden werd Tieneke actief in de Surinaamse hiv-beweging. “Ik heb een achtergrond in gezondheidswetenschappen. Op een gegeven moment werd ik gevraagd door de Schorerstichting om samen met hiv-organisaties trainingen te geven. Ik heb deze organisaties vervolgens jaren ondersteund.”
Foto Chris en Marjan
Dapper
Toen Tieneke op verzoek van het Surinaamse ministerie van Volksgezondheid onderzoek ging doen naar hiv onder mannen die seks hebben met mannen, nam ze deze ervaring mee. In haar werk zag ze hoezeer er nog een stigma kleeft aan leven met hiv. “Er is nog veel angst om openlijk uit te komen voor een hiv-status, hoewel er wel wat dapperen zijn die dat durven en als rolmodel fungeren.” Naarmate er meer hiv-medicatie op de markt kwam, zag ze hoe moeilijk het alsnog was voor sommigen om therapietrouw te blijven. Tieneke is er niet verbaasd over. “In Nederland is het makkelijker om anoniem te testen, in Suriname is dat moeilijker. Suriname is een groot dorp met 550.000 inwoners, het is qua inwonertal kleiner dan Amsterdam. Stel dat je seropositief bent en je woont in het binnenland van Suriname, dan kun je je wel op een poli laten testen, maar op die poli werkt een nicht van jou, of je tante, of iemand die je oom of tante kent. Vertrouwelijkheid is moeilijk te waarborgen. In de stad kan het makkelijker, maar ook daar wachten mensen te lang, wat een hoog sterftecijfer als gevolg heeft.”
Slinger
In 2016 maakte Tieneke de overstap van het ‘grote dorp’ Suriname naar (het grotere dorp) Amsterdam. Ze ging daar ‘met andere dingen’ aan de slag. Waar ze zich echter onverminderd voor bleef inzetten, was de Surinaamse LHBT+-beweging. “In 2017 werd Survibes opgericht, een belangenorganisatie voor Surinaamse LHBT+’ers in Nederland. Dat gebeurde op initiatief van Mikel Haman. Mikel leefde zelf met hiv. Een half jaar na de oprichting stierf Mikel aan alvleesklierkanker. Op zijn sterfbed beloofde ik hem dat ik als voorzitter Survibes een slinger zou geven.”
Voor de nieuwe belangengroep was er gelijk veel te doen. Samen met verschillende Surinaamse muzikanten werd het nummer ‘Kom uit de kast’ geschreven. Tijdens de Roze Zondag op het Kwaku-festival in Amsterdam en op het Milan-festival in Den Haag, werd er een behoefteonderzoek gedaan, om een beeld te krijgen van wat er speelt onder de Surinaamse LHBT+-gemeenschap in Nederland. Op Kwaku werden condooms uitgedeeld, en een ‘vrijbewijs’. “Dat vrijbewijs, om veilige seks te promoten, was een idee van Mikel. Mikel was zo’n type die altijd een ideeënmap bij zich had. Daar had ie allemaal projecten in zitten waar ie mee bezig was, maar waar nog geen geld voor was. Na Mikels’ overlijden besloten we dat vrijbewijs uit te geven.’ Het gesprek over veilige seks is soms moeizaam. “Toen we die condooms uitdeelden, was er een man die ze niet aan wilde nemen. Waarom niet, vroegen we? ‘U brengt me hiermee in de problemen, mevrouw, mijn vrouw gaat vragen waar dat condoom vandaan komt.’ Gelukkig was een van onze bestuursleden rap van tong, en die zei: ‘Nee je moet het anders bekijken, wanneer je het wil doen op de keukentafel, dan wordt de tafel niet vies’.” Tieneke moet hardop lachen als ze eraan terugdenkt.
Foto Chris en Marjan
Het behoefteonderzoek was een goede manier om een beeld te krijgen van de acceptatie van LHBT+’ers in de Surinaamse gemeenschap. “Er is behoefte aan meer voorlichting over homoseksualiteit. Er is wel wat meer acceptatie, maar dan alleen van LHBT+’ers buiten de eigen familiekring. Komt iemand in de eigen familie uit de kast, dan zien wel toch nog veel discriminatie, en degenen die gelovig zijn, raken in conflict met de kerk waartoe zij behoren.” Onder de jongere generatie, opgegroeid in Nederland, is de acceptatie hoger. “Maar ook daar zien we dat het vaak toch nog wel moeilijk ligt.”
Pinkwashing
Het werk van Survibes staat niet los van het werk van de LHBT+-gemeenschap in Suriname, waar Tieneke voor haar vertrek naar Nederland erg actief in was, onder meer als voorzitter van het LHBT+-platform. In die tijd zag ze hoe er grote stappen werden gezet richting acceptatie. “De LHBT+-beweging is veel zichtbaarder geworden, onder meer met hulp van het bedrijfsleven. In Nederland wordt de discussie rond bedrijven en Pride vaak geassocieerd met pinkwashing [het fenomeen dat bedrijven zich commercieel verrijken aan de LHBT+-beweging zonder de gemeenschap echt te steunen, of Pride gebruiken om de aandacht af te leiden van fout beleid, red.]. In Suriname hebben we daar echt een andere visie op. Toen bedrijven zich gingen scharen achter de LHBT+-beweging, was dat een geweldig groot signaal naar de gehele samenleving.”
De LHBT+-beweging is er echter nog lang niet. “Je ziet altijd dat als een minderheidsgroep zichtbaarder wordt, er ook een anti-stem ontstaat. Een paar jaar geleden kwam dat in de vorm van het lied ‘Bullet’, van een Surinaamse jongerengroep. In dat lied riepen ze op LHBT+’ers de kogel te geven en ze te verbranden. Als beweging pikten we dat niet, we zijn gaan demonstreren: dit is aanzetten tot haat, en in strijd met onze grondwet, doe er wat aan, regering! De leden van de band waren echter verbonden aan de Nationale Democratische Partij (NDP) van president Bouterse. De toenmalige politici maakten het daarmee heel moeilijk voor ons, zij wilde niet toegeven dat het grensoverschrijdend was. Op een gegeven moment zou de band ook optreden in Nederland. Mikel Haman wist dat, samen met het COC en anderen, te voorkomen.” Voor Tieneke was die periode een angstige tijd. ‘We werden met de dood bedreigd, achtervolgd, er reden auto’s door mijn straat waar ‘Bullet’ uit klonk. Maar het heeft ook voor bewustzijn gezorgd. En kijk waar we nu zijn! Suriname kent een gehele Pride-maand, en tijdens die periode wappert de Pride-vlag in Paramaribo.”
Foto Chris en Marjan
Red een leven
De Talmoed kent de uitspraak, vrij vertaald: red je een leven, dan red je de hele wereld. Zonder zelf naar de joodse leer te verwijzen, is het een levensmotto waar Tieneke zich achter kan scharen, en die ze uitdraagt als Pride-ambassadeur. “Ik hoop dat door mijn, en onze, zichtbaarheid, het leven van anderen gered wordt. Dat iemand die worstelt met zichzelf durft te zijn wie hij of zij is. Je mag er zijn.” Verontwaardigd: “Vorig jaar nog, een jonge, lesbische vrouw, actief binnen haar christelijke kerk, in de bloei van haar leven, die zelfmoord pleegt. Hier in Nederland. Ongelofelijk dat je naar het punt wordt gedreven dat je die liefde voor jezelf niet meer hebt, daar schrik ik van. Maar het geeft me ook de motivatie om door te gaan. Weet je, ik ben moe, want ik ben al zo lang actief, maar ik kan nog niet moe zijn. Ik moet nog even. Om die ene boodschap door te geven: je hebt het recht om te zijn wie je bent.”
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #31.
Tekst Rick Meulensteen Fotografie Chris en Marjan
