Bij Hema verdwijnen de bordjes ‘jongen’ en ‘meisje’ op de kinderafdeling en de NS spreekt zijn reizigers niet langer aan met ‘beste dames en heren’. We moeten af van het genderdenken, zo lijkt de boodschap. We spraken met socioloog Jonah Lamers over het nut van hokjes en of we inderdaad beter af zouden zijn zonder.
Jonah (31): “Hokjes zijn cultureel bepaald. Ze zijn het resultaat van een poging het leven en de samenleving te structureren. Ze scheppen orde in de chaos: met het creëren van een onderscheid tussen man en vrouw werd ook duidelijk wie welke rol moest vervullen. Daardoor werd het lekker makkelijk en overzichtelijk: vrouwen bleven in het privédomein, mannen begaven zich in het publieke domein. Van deze tweedeling zijn wij het resultaat.”
‘Normaal’
“Hokjes zijn dus eigenlijk niets meer dan culturele uitingen die op ons lijf worden geplakt. Zo van: als je dit lijf hebt, hoor je je zo te gedragen. Als je je niet gedraagt naar de verwachtingen die je lichaam bij anderen schept, vinden mensen al snel dat je ‘normaal’ moet doen of ze gaan je als abnormaal of zelfs onnatuurlijk zien. Daarnaast: als je een lichaam hebt dat niet op een van de twee opties lijkt, zoals mensen met een intersekse-conditie, hebben mensen uit de medische wereld bedacht dat het moet worden aangepast, zodat je weer ‘normaal’ bent. Anders weten mensen niet wat ze van je moeten verwachten en ontstaat er opnieuw chaos.
Doordat we mensen in een bepaald hokje kunnen plaatsen, kunnen we bepaalde verwachtingen scheppen. Dit is heel natuurlijk, maar in mijn ogen zijn we erin vastgeroest. We zijn het gaan zien als de ultieme waarheid en kunnen niet of nauwelijks aan die stereotypen ontsnappen. Ik probeer dat zelf wel. Ik ben er namelijk van overtuigd dat ik geen hokje heb. Ik zie gender meer als een soort spectrum.”
Taal
“De hokjes ‘man’ en ‘vrouw’ zijn de uitersten van dit spectrum, en daar zitten allerlei mensen tussenin. Ik leg mensen altijd uit dat ik ben geboren met een vrouwenlijf en dat ik ben opgevoed als meisje, maar dat het een toneelstukje was dat ik niet kon uitspelen. Aan die kant van het spectrum voelde ik me niet prettig. Ik ben erachter gekomen dat ik me veel beter voel wanneer ik als jongen word gezien.
Ik bevind me dus aan die kant van het spectrum. Maar ja, hoe leg ik dit uit in een paar woorden? Dat is bijna onmogelijk, en dus gebruik ik het woord ‘transgender’ om mezelf te identificeren. Zo zie je dat het heel moeilijk is om buiten stereotypen om te leven. Je hebt woorden nodig om jezelf uit te leggen.
Ondanks dat ik dus niet in hokjes geloof en niet in een van de traditionele hokjes pas, heb ik er in het dagelijks leven wel een nodig. Het zit dus in taal, maar ook in publieke ruimtes. In toiletten en kledingwinkels bijvoorbeeld moet ik constant keuzes maken over het hokje dat het meest bij me past.”
Fout
“Ik vind de beslissingen van Hema en de NS om dit hokjes-denken te doorbreken een echte vooruitgang. Ik denk echter dat er in het publieke debat een grote fout wordt gemaakt, en dat is het gebruik van het woord ‘genderneutraal’. Met dat woord lijkt het of alle verschillen weggevaagd moeten worden en we allemaal zo neutraal mogelijk moeten zijn.
Jonah Lamers (foto Prins de Vos)
Bij ‘genderneutraal’ krijgen we een beeld van een groot grijs gebied, waarin niemand meer recht heeft op zijn eigen identiteit of zijn eigen hokje. Dat maakt mensen bang, en krijg je reacties als: ‘Dan mag ik me straks zeker ook geen meneer meer noemen!’ of ‘Moeten we dan straks iedereen met hen aanspreken?’ Maar daar gaat het niet om. Waar het wel om gaat is gendervrijheid, -inclusiviteit en -diversiteit. Dat zijn veel positievere woorden, waarmee we kunnen aangeven dat er voor iedereen meer keuzevrijheid is, en dat je zelf mag kiezen waar je je fijn bij voelt.”
Wauw
“Met gendervrijheid kun je jezelf nog steeds ‘man’, ‘vrouw’, ‘homo’ of ‘lesbisch’ noemen. Die opties zijn er, en wanneer je ervoor kiest, kan het je zelfs enorm veel daadkracht geven. Het is fantastisch dat er woorden bestaan waarin je jezelf kunt vinden, jezelf kunt herkennen, en waarmee je erkenning kunt verdienen. Als je bijvoorbeeld zegt: ‘Ik ben homo’, sta je op voor jezelf en vorm je je eigen identiteit. Tijdens de zoektocht naar mijn eigen identiteit was het ontzettend verwarrend om nog niet de goeie woorden te kennen om duidelijk te maken wie ik ben. Ik kende het woord ‘transgender’ niet. Pas toen ik studeerde en ik op YouTube rondkeek, vond ik die term. Wauw. Dat gaf me zo’n enorme kracht. Ik kreeg de woorden aangereikt waarmee ik mezelf kon verklaren. Dat was zo’n eyeopener. Woorden of hokjes vinden waarin je jezelf herkent, kan dus superbelangrijk zijn.”
Koekje
“Laten we alleen wel proberen om geen enkele mogelijkheid uit te sluiten. Mensen denken vaak dat er maar twee hokjes zijn wanneer het aankomt op gender (man of vrouw) en drie voor seksualiteit (homo/lesbisch, bi en hetero). Maar daarmee zijn we er niet. We moeten niemand het gevoel geven dat er slechts een beperkte keuze is en je buiten deze opties nergens bij hoort. Laten we ons in plaats daarvan meer focussen op gendervrijheid. Laten we zeggen: het is fantastisch wanneer je de woorden gevonden hebt om jezelf uit te leggen, maar heb je die woorden nog niet, dan is dit net zo goed.
Om jongeren te kunnen helpen tijdens deze zoektocht en om duidelijk te maken dat er oneindig veel mogelijkheden zijn, heb ik samen met anderen de Genderbread Kit ontwikkeld. Ik stelde mezelf de vraag: wat had ik toen ik op de middelbare school zat nodig om meer te weten te komen over mezelf? Het figuur van de genderbread leek me hiervoor zeer geschikt, omdat we met simpele woorden kunnen uitleggen hoe we onze eigen identiteit vormen.
We leggen uit dat iedereen een koekje is, de genderbread, en dat je bestaat uit vier ingrediënten: geslacht, genderidentiteit, genderexpressie en aantrekkingskracht. Juist doordat ieder koekje een unieke samenstelling heeft, hebben we allemaal onze eigen smaak. Zo wordt duidelijk dat we allemaal verschillend zijn, en dat we veel meer zijn dan man, vrouw, homo, bi of hetero. Zo gaan we het gesprek aan. En het werkt: jongeren bedanken ons dat wij de woorden hebt aangereikt die daarvoor onvindbaar leken.”
Hokjes
Ze geven ons kracht en zeggenschap, maar tegelijkertijd lijkt het alsof er maar een beperkt aantal smaken is. Willen we inclusief zijn, dan moeten we daar vanaf. Probeer het zelf eens: ga naar thegenderbreadkit.com en ontdek wat jouw unieke smaak is. Vermijd het woord ‘genderneutraal’ in de discussie en verkondig Jonahs boodschap: leve de gendervrijheid!
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #21.
Tekst Sander Heithuis Fotografie Prins de Vos
