Seks zonder condoom is linke soep volgens de meeste mensen; heeft één van de partners hiv, dan wordt het dansen op de rand van de vulkaan. Nog maar weinig mensen weten dat de werkelijkheid veel rooskleuriger is. Neuken zonder condoom kan wel degelijk veilig zijn. Ook als één van de partners hiv heeft.
Geen sperma in vagina, mond en kont. De praktijk mocht dan weerbarstig zijn, de regels voor veilige seks waren glashelder. Dat wil zeggen: tot 2008, toen een groep Zwitserse hiv-experts als eerste stelde dat mensen met hiv het condoom onder voorwaarden achterwege konden laten. Deze visie is inmiddels wereldwijd aanvaard. Toch hebben de meeste mensen nog nooit van dit ‘Zwitsers standpunt’ gehoord. De hoogste tijd om de feiten over veilige seks 2.0 op een te rij te zetten.
Wat houdt dat Zwitsers standpunt precies in?
Mensen met hiv kunnen het virus niet meer overdragen als ze succesvol worden behandeld. Dat wil zeggen dat ze zes maanden of langer een onmeetbare hoeveelheid hiv-virus in hun bloed moeten hebben, onder behandeling en therapietrouw zijn en geen andere soa’s hebben Als aan deze criteria wordt voldaan, kunnen (seks)partners overwegen geen condoom meer te gebruiken. De voorwaarde ‘geen andere soa’s’ werd er door de Zwitsers aan toegevoegd, omdat ze niet zeker wisten welke invloed deze kunnen hebben op de virale lading (de hoeveelheid meetbaar hiv-virus in het bloed, ook wel viral load genoemd).
Waar is dit standpunt op gebaseerd?
Succesvolle behandeling van hiv leidt ertoe dat de virale lading enorm daalt. Zozeer zelfs, dat deze na enkele maanden onmeetbaar wordt. Het virus is dan, zelfs met het hedendaagse laboratorium onderzoek, niet meer terug te vinden in het bloed. Dit wordt ondetecteerbaar genoemd. Als hiv ondetecteerbaar is, kan geen virus meer worden overgedragen. Dan kun je dus overwegen om niet langer condooms te gebruiken.
Vanwaar de naam Zwitsers standpunt?
Het was de Zwitserse Federale Commissie voor Hiv en Aids (EKAF) die als eerste het standpunt naar buiten bracht dat mensen met hiv en hun partners, onder voornoemde voorwaarden, het rubber aan de wilgen konden hangen. Daarom is dit advies internationaal bekend geworden als het Zwitsers standpunt.
Is er ook een Nederlands standpunt?
In navolging van de Zwitsers kwamen veel landen met hun eigen standpunt. Ook ons land. De officiële Nederlandse richtlijn wijkt nauwelijks af van het Zwitsers standpunt. Op dit moment luidt het advies aan stellen in Nederland waarvan één van de partners hiv heeft, als volgt:
- overleg altijd met de hiv-behandelaar of jullie kunnen stoppen met condooms
- er is minimaal 6 maanden sprake van een ondetecteerbare virale lading
- de partner met hiv is therapietrouw
- beide partners hebben geen beschadigingen aan het slijmvlies van de penis, vagina en/of anus
- de relatie is monogaam zodat beide partners geen risico lopen op een soa.
De keuze om geen condooms te gebruiken ligt bij beide partners en zij dragen ook samen de verantwoordelijkheid voor de eventuele gevolgen van het restrisico.
Is er verschil in risico als het anale seks betreft?
Inmiddels heeft grootschalig onderzoek – waaronder de zogenaamde ‘partnerstudies’ – aangetoond dat het Zwitsers standpunt kaarsrecht overeind blijft staan als het gaat over anale seks. Niet één keer is onder de Zwitserse voorwaarden hiv overgedragen. Ook niet bij anale seks en ongeacht seksuele voorkeur. Omdat onderzoek ontbrak over de vraag of het hebben van een soa kan leiden tot een verhoogde virale lading, maakten de Zwitsers een voorbehoud met betrekking tot soa’s en beschadigde slijmvliezen. Dat verband lijkt er echter niet te zijn als de virale lading eenmaal onmeetbaar is.
Waarom is hier sprake van een grote doorbraak in de strijd tegen hiv?
Allereerst omdat mensen met hiv die succesvol worden behandeld, niet bang meer hoeven te zijn hiv over te dragen. Ze zijn immers niet langer infectieus. Dikwijls zijn mensen met hiv zo bezorgd het virus door te geven, dat dit grote gevolgen heeft voor hun sociale en seksuele leven. We weten nu dus dat deze angst in de meeste gevallen ongegrond is. Daarmee is ook voor mensen die hun hiv-status niet kennen een belangrijke drempel om je te laten testen op hiv weggenomen. Als de test uitwijst dat je hiv hebt, hoef je niet lang infectieus te zijn. Vroegtijdige opsporing en behandeling van hiv is daarom niet alleen beter voor je eigen gezondheid, je beschermt er tevens je sekspartners mee.
Ook voor hiv-behandelaren en preventiewerkers zijn de gevolgen groot. Niet langer kan alleen het condoom hiv voorkomen, vroegtijdige opsporing én behandeling van hiv blijken zeker zo effectief. Waar geen meetbaar virus is, kan ook geen virus worden doorgegeven. Vroegtijdig behandelen om verdere verspreiding van hiv te voorkomen, wordt Treatment as Prevention (TasP) genoemd. TasP groeit momenteel in rap tempo uit tot een belangrijke wereldwijde preventiestrategie.
Is er een verband tussen hiv-stigma en het Zwitsers standpunt?
Nou en of! Nog steeds worden mensen met hiv wereldwijd gediscrimineerd, gecriminaliseerd en geïsoleerd. Nederland vormt hierop helaas geen uitzondering. Bij veel mensen is de vrees voor hiv zo groot, dat zij niet alleen seks, maar soms zelfs ieder (lichamelijk) contact met mensen met hiv vermijden. Hopelijk wordt het stigma minder groot naarmate het Zwitsers standpunt bekender wordt bij het grote publiek. Daarnaast hoeven mensen met hiv – indien ondetecteerbaar – niet meer bang te zijn hiv door te geven. Deze angst was voor veel mensen met hiv nog steeds een zware last. Helaas slagen sommige mensen er niet in het virus adequaat terug te dringen. Gebrek aan therapietrouw kan hiervan een reden zijn, maar er kunnen ook andere, lichamelijke factoren in het spel zijn.
Waarom wist ik dit niet veel eerder?
Het heeft lang geduurd voordat het Zwitsers standpunt in ons land werd overgenomen door de Gezondheidsraad en de Nederlandse Vereniging van Hiv Behandelaren (NVHB). Dit komt allereerst omdat men de resultaten wilde afwachten van onderzoek onder homokoppels – het Zwitserse onderzoek richtte zich met name op hetero’s. Ook waren de bijwerkingen van hiv-medicatie voorheen ernstig en was nog onbekend dat vroeg starten met hiv-medicatie voordelen had voor de gezondheid van hiv-positieven. Vroegtijdige behandeling was daarom destijds niet aan de orde. Tevens speelden financiële motieven een rol: condooms zijn goedkoper dan hiv-medicijnen. Maar bovenal ging het er bij veel medici domweg niet in dat seks zonder condoom veilig kan zijn. Om al deze redenen is het Zwitsers standpunt pas vorig jaar opgenomen in de officiële Nederlandse behandelrichtlijn voor hiv.
Maar toch…, wie garandeert me nu dat ‘het op z’n Zwitsers doen’ veilig is?
Niemand. Volledige zekerheid bestaat niet. Niet in het dagelijks leven en ook niet in de wetenschap. Het is als met kabouters: we weten dat ze niet bestaan, maar je kunt nooit helemaal uitsluiten dat iemand ooit een hoed van een paddenstoel oplicht en vervolgens een kabouter aantreft. We weten inmiddels dat hiv voornamelijk wordt doorgegeven door mensen die hun hiv-status niet kennen en een hoge virale lading hebben. Wat dat betreft: geen veiliger seks dan seks met iemand die hiv heeft en succesvol wordt behandeld. Trouwens, ook condooms geven geen volledige zekerheid: ze kunnen scheuren, afglijden, of lek zijn. Ze bieden wél bescherming tegen de meeste soa’s als jij en/of je partner met meer dan één persoon seksen
Tekst Joep Heldoorn Illustratie Henk Hageman
Dit artikel verscheen eerder in hello gorgeous #13.
Meer weten? Kijk dan op hivuitdekast.nl.
1 reactie
als het gaat om hiv is neuken zonder condoom + PrEP of TasP zelfs safer! Informeer je daarom en weet dat “veilig vrijen” op verschillende manieren mogelijk is !